Pháp lý doanh nghiệp 
1. Hoa tiêu là gì?
Căn cứ theo khoản 1 Điều 249 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015, khái niệm và địa vị pháp lý của hoa tiêu hàng hải được đưa ra như sau:
Hoa tiêu hàng hải là người cố vấn cho thuyền trưởng điều khiển tàu phù hợp với điều kiện hàng hải ở khu vực dẫn tàu của hoa tiêu hàng hải. Việc sử dụng hoa tiêu hàng hải không miễn trách nhiệm chỉ huy tàu của thuyền trưởng.
Như vậy, theo điều khoản trên, có thể hiểu rằng, hoa tiêu hàng hải là người chỉ đường, dẫn dắt và cố vấn cho thuyền trưởng điều khiển tàu phù hợp trong khu vực hoạt động của vùng hoa tiêu hàng hải. Mục đích của hoa tiêu hàng hải là đảm bảo an toàn hàng hải, an ninh hàng hải và phòng ngừa ô nhiễm môi trường.
Ngoài ra, việc sử dụng hoa tiêu hàng hải của Việt Nam còn gắn với mục đích quốc gia. Hành động này không chỉ góp phần bảo vệ chủ quyền mà còn thực hiện quyền chủ quyền và quyền tài phán của quốc gia.
Đồng thời, khi sử dụng hoa tiêu dẫn tàu, thuyền trưởng vẫn là người giám sát tốt cao và có quyền chỉ huy hoa tiêu. Ngoài việc lựa chọn, đình chỉ hay yêu cầu thay thế hoa tiêu, thuyền trưởng chịu trách nhiệm chính trong việc chỉ huy tàu thuyền an toàn và giám sát các thuyền viên trên tàu thực hiện công việc.
2. Những trường hợp phải sử dụng hoa tiêu hàng hải
Căn cứ theo Điều 247 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015 về chế độ hoa tiêu hàng hải tại Việt Nam, việc sử dụng dịch vụ hoa tiêu hàng hải là bắt buộc trong tùy trường hợp.
2.1 Trường hợp bắt buộc
Căn cứ theo Khoản 2 Điều 247 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015, những tàu thuyền trong trường hợp dưới đây sẽ phải sử dụng và chi trả cho dịch vụ hoa tiêu:
Tàu thuyền Việt Nam và tàu thuyền nước ngoài khi hoạt động trong vùng hoa tiêu hàng hải bắt buộc của Việt Nam phải sử dụng hoa tiêu hàng hải Việt Nam dẫn tàu và trả chi phí dịch vụ hoa tiêu.
Như vậy, miễn là trong vùng hoa tiêu hàng hải bắt buộc tại địa phận Việt Nam thì dù tàu thuyền Việt Nam hay nước ngoài cũng phải sử dụng hoa tiêu hàng hải Việt Nam để dẫn tàu và chi trả chi phí cho dịch vụ này.
Theo Thông tư số 43/2018/TT-BGTVT, vùng hoa tiêu hàng hải bắt buộc sẽ được giới hạn từ các vùng đón trả hoa tiêu đến cầu cảng, bến phao, bến cảng, khu neo đậu, khu chuyển tải, khu tránh bão, nhà máy đóng - sửa chữa tàu biển trong vùng nước cảng biển thuộc các tỉnh, thành phố.
Ngoài ra, tại các vùng biển có khai thác dầu khí, vùng hoa tiêu hàng hải bắt buộc sẽ tính từ vùng đón trả hoa tiêu đến các cảng dầu khí hay các công trình dầu khí tại địa phận biển Việt Nam.
2.2 Trường hợp không bắt buộc
Căn cứ theo Khoản 3 Điều 247 Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015, những trường hợp dưới đây không bắt buộc phải sử dụng dịch vụ hoa tiêu hàng hải:
a) Vùng hoa tiêu hàng hải không bắt buộc;
b) Tàu thuyền Việt Nam chở hành khách, chở dầu, khí hóa lỏng, xô hóa chất dưới 1.000 GT; các loại tàu thuyền khác của Việt Nam dưới 2.000 GT;
c) Tàu thuyền nước ngoài dưới 100 GT;
d) Tàu thuyền có thuyền trưởng là công dân Việt Nam đã được cấp giấy chứng nhận chuyên môn hoa tiêu hàng hải, giấy chứng nhận vùng hoạt động hoa tiêu hàng hải phù hợp với loại tàu thuyền và vùng hoa tiêu hàng hải bắt buộc mà tàu thuyền hoạt động được phép tự dẫn tàu.
Trên đây là những trường hợp không nhất thiết phải sử dụng dịch vụ hoa tiêu hàng hải. Những trường hợp ngoại lệ này được xét trên vùng hoa tiêu hàng hải, dung tích tàu và chuyên môn thuyền trưởng.
Cụ thể, với các vùng hoa tiêu hàng hải không bắt buộc được quy định tại Bộ luật Hàng Hải Việt Nam, thuyền trưởng tàu không bắt buộc sử dụng hoa tiêu dẫn tàu
Với các tàu thuyền nước ngoài có tổng dung tích dưới 100 G.T hoặc tàu thuyền Việt Nam có tổng dung tích chở khách, dầu, khí, hóa chất dưới 1000 G.T, các loại khác dưới 2000 G.T cũng được miễn dùng hoa tiêu.
Các thuyền trưởng là người Việt Nam đã được cấp chứng nhận về chuyên môn hoa tiêu với các vùng hoa tiêu mà tàu thuyền được phép hoạt động cũng được phép tự dẫn tàu mà không cần sự chỉ dẫn từ hoa tiêu.
Tuy nhiên, thuyền trưởng tàu nếu thấy cần thiết vẫn được phép yêu cầu hoa tiêu dẫn tàu.
3. Điều kiện kinh doanh dịch vụ hoa tiêu hàng hải
Những doanh nghiệp cung cấp dịch vụ hoa tiêu được gọi là tổ chức hoa tiêu hàng hải. Dựa theo Điều 248, Bộ luật Hàng hải Việt Nam 2015, tổ chức này sẽ cung cấp cho tàu thuyền các dịch vụ bao gồm dẫn tàu đến cảng, rời cảng và di chuyển trong những vùng hoa tiêu bắt buộc tại Việt Nam.
Căn cứ theo Nghị định số 70/2016/NĐ-CP, sửa đổi bổ sung bởi Nghị định 147/2018/NĐ-CP về điều kiện cung cấp dịch vụ bảo đảm an toàn hàng hải, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ hoa tiêu hàng hải phải đáp ứng đủ các yêu cầu về vốn điều lệ, điều kiện nhân lực - cơ sở vật chất.
3.1 Về vốn điều lệ
Nhà nước nắm giữ tối thiểu 75% vốn điều lệ trong doanh nghiệp cung cấp dịch vụ hoa tiêu hàng hải.
3.2 Về nhân lực và cơ sở vật chất:
- Người được giao phụ trách lĩnh vực cung cấp dịch vụ hoa tiêu hàng hải phải là hoa tiêu ngoại hạng.
- Có đủ số lượng hoa tiêu tối thiểu đã được cấp giấy chứng nhận vùng hoạt động phù hợp với tuyến dẫn tàu được giao….
Như đã nêu ở khoản 1, chỉ những hoa tiêu Ngoại hạng - những hoa tiêu được cấp giấy chứng nhận khả năng chuyên môn hoa tiêu hàng hải Ngoại hạng mới được cung cấp dịch vụ hoa tiêu. Những hoa tiêu này được cấp hạng cao nhất và có quyền dẫn tất cả loại tàu biển.
Đồng thời, những quy định về số lượng hoa tiêu và số lượng phương tiện là bắt buộc. Tùy theo tuyến dẫn tàu, số lượng tàu và trọng tải tàu hoạt động trên tuyến trong 03 năm trước đó, số lượng hoa tiêu tối thiểu trên mỗi tuyến phải đáp ứng đủ nhu cầu dịch vụ và dự trữ 10% số lượng trên tổng số hoa tiêu.
Số lượt phương tiện tối thiểu được xem xét dựa trên các tiêu chí như số lượt dẫn tàu hàng năm của doanh nghiệp và điều kiện hàng hải tại khu vực dẫn tàu. Các điều kiện về thời tiết, hàng hóa, cơ sở vật chất và những biến động tại khu vực hàng hải cần đặc biệt được lưu tâm.
Lưu ý quan trọng nhất dành cho các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ hoa tiêu là mỗi một tuyến dẫn tàu chỉ do một doanh nghiệp cung cấp dịch vụ đảm nhận.
4. Trách nhiệm và nghĩa vụ của hoa tiêu dẫn tàu
Hoa tiêu hàng hải giữ một vai trò quan trọng trong chuyến dẫn tàu, là “mắt xích” quan trọng dẫn an toàn cho tàu bất kể ngày đêm. Vì vậy, hoa tiêu có những trách nhiệm và nghĩa vụ quan trọng phải tuân theo.
4.1 Trách nhiệm
Trách nhiệm của hoa tiêu khi dẫn tàu được quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 104 Nghị định 58/2017/NĐ-CP. Cụ thể:
- Chấp hành nghiêm chỉnh kế hoạch điều động của Cảng vụ Hàng hải, có quyền từ chối dẫn tàu khi thuyền trưởng cố ý không thực hiện những chỉ dẫn hoặc khuyến cáo của hoa tiêu.
- Nếu xảy ra bất thường (tai nạn, sự cố hàng hải, việc bố trí tàu lai và điều kiện an toàn cập, rời cầu cảng, sự thay đổi tình trạng của báo hiệu hàng hải, điều kiện an toàn trên luồng hàng hải và những sự việc khác không bảo đảm an toàn…) phải báo ngay cho Cảng vụ Hàng hải…
- Khuyến cáo thuyền trưởng về điều kiện hàng hải ở khu vực dẫn tàu; nếu thuyền trưởng không thực hiện cần báo ngay cho Cảng vụ Hàng hải và tổ chức hoa tiêu biết;
- Chấp hành nghiêm chỉnh việc bố trí dẫn tàu của Giám đốc tổ chức hoa tiêu trên cơ sở đề nghị của Thuyền trưởng. Nếu từ chối dẫn tàu vì lý do chính đáng, phải báo ngay cho Giám đốc tổ chức hoa tiêu và Cảng vụ hàng hải biết để giải quyết kịp thời…
4.2 Nghĩa vụ
Nghĩa vụ của hoa tiêu khi dẫn tàu được quy định cụ thể tại Điều 105 Nghị định 58/2017/NĐ-CP như sau:
1. Thực hiện nghĩa vụ theo quy định tại Điều 251 Bộ luật Hàng hải Việt Nam.
2. Cung cấp thông tin chính xác về điều kiện thực tế của tuyến dẫn tàu, đặc tính điều động của tàu và các thông tin khác có liên quan đến hoạt động hàng hải trên tuyến dẫn tàu.
3. Thực hiện đầy đủ, chính xác lệnh điều động của Giám đốc Cảng vụ hàng hải.
4. Không gây khó khăn, sách nhiễu hoặc các hành vi tiêu cực khác đối với doanh nghiệp, tàu thuyền có yêu cầu cung cấp hoa tiêu.
5. Không sử dụng đồ uống có cồn hoặc chất kích thích bị cấm trong thời gian dẫn tàu.
5. Kết luận
Như vậy, bài viết đã cung cấp những hiểu biết cơ bản và quan trọng nhất về hoa tiêu. Việc hiểu hoa tiêu là gì cũng như những trường hợp tàu thuyền phải sử dụng dịch vụ hoa tiêu, nghĩa vụ và trách nhiệm của hoa tiêu là thiết yếu với những người hoạt động trong lĩnh vực hàng hải. Hy vọng những thông tin bên trên đã giúp bạn có một nền tảng kiến thức hữu dụng về hoa tiêu!
