Điểm mới của Luật Năng lượng nguyên tử 2025

1. Chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử

Đây là nội dung mới được quy định tại Điều 7 Luật Năng lượng nguyên tử 2025 mà trước đây các Luật năm 2008, 2018 chưa đề cập.

Theo đó, Nhà nước thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và an ninh hạt nhân, phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử, bảo đảm tính công khai, minh bạch, liên thông, đồng bộ và kịp thời trong việc thu thập, xử lý, khai thác và chia sẻ thông tin, dữ liệu nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử.

Nền tảng số về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và an ninh hạt nhân, phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử là hệ thống tích hợp thống nhất, phục vụ cập nhật, lưu trữ, quản lý, trao đổi và chia sẻ dữ liệu về tổ chức, nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật và các hoạt động trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử.

Nền tảng số về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và an ninh hạt nhân, phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử được thiết kế bảo đảm khả năng tích hợp, liên thông và chia sẻ dữ liệu với các hệ thống thông tin quốc gia, hệ thống thông tin chuyên ngành có liên quan theo quy định của pháp luật.

Việc khai báo, cấp giấy phép, giấy đăng ký, chứng chỉ; kiểm soát xuất khẩu, nhập khẩu thiết bị hạt nhân và vật liệu phóng xạ; quản lý vật liệu phóng xạ, thiết bị bức xạ; báo cáo và trao đổi dữ liệu quan trắc phóng xạ môi trường, báo cáo chuyên ngành khác trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử phải được thực hiện, quản lý và lưu trữ trên Nền tảng số về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và an ninh hạt nhân, phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử, trừ nội dung thuộc danh mục bí mật nhà nước.

Việc truy cập, khai thác và sử dụng dữ liệu trên Nền tảng số về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và an ninh hạt nhân, phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử phải bảo đảm đúng thẩm quyền, đúng mục đích, tuân thủ quy định về bảo vệ bí mật nhà nước, pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân, pháp luật về bảo đảm an toàn thông tin và pháp luật về an ninh mạng.

Tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử có trách nhiệm cung cấp, cập nhật kịp thời, đầy đủ, chính xác thông tin, dữ liệu trên Nền tảng số về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và an ninh hạt nhân, phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử theo quy định của pháp luật.

2. Bổ sung thêm các hành vi bị nghiêm cấm

So với quy định trước đây tại Luật Năng lượng nguyên tử 2008, Luật mới năm 2025 bổ sung các hành vi bị cấm như:

- Thực hiện hoạt động dịch vụ hỗ trợ ứng dụng năng lượng nguyên tử mà chưa được cơ quan có thẩm quyền cho phép.

- Trì hoãn cung cấp thông tin về sự cố bức xạ, sự cố hạt nhân làm tổn hại lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

- Cung cấp thông tin giả hoặc sai lệch; làm giả hoặc làm sai lệch hồ sơ, tài liệu liên quan đến hoạt động trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử nhằm trục lợi hoặc gây cản trở công tác quản lý nhà nước.

3. Điều chỉnh, bổ sung quy định về công việc bức xạ

Theo Điều 14 Luật Năng lượng nguyên tử 2025, các công việc bức xạ được điều chỉnh, bổ sung như sau:

3.1. Điều chỉnh một số công việc bức xạ

- Vận hành thiết bị chiếu xạ => Không liệt kê cụ thể các thiết bị chiếu xạ

Trước đây: Vận hành thiết bị chiếu xạ gồm máy gia tốc; thiết bị xạ trị; thiết bị chiếu xạ khử trùng, xử lý vật liệu và sử dụng các thiết bị bức xạ khác;

- Thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản có tính phóng xạ

Trước đây: Thăm dò, khai thác, chế biến quặng phóng xạ;

- Luật mới năm 2025 lhông quy định các công việc:

+ Sử dụng vật liệu hạt nhân ngoài chu trình nhiên liệu hạt nhân;

+ Vận hành tàu biển, phương tiện khác có động cơ chạy bằng năng lượng hạt nhân;

+ Hoạt động khác tạo ra chất thải phóng xạ

=> Thay vào đó quy định "Công việc bức xạ khác theo quy định của Chính phủ".

3.2. Bổ sung một số công việc bức xạ:

- Vận hành thử tổ máy điện hạt nhân, lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu;

- Làm giàu urani, chế tạo nhiên liệu hạt nhân;

- Sử dụng thiết bị bức xạ

4. Điều chỉnh về cơ sở bức xạ

Luật Năng lượng nguyên tử 2025 có một số thay đổi về cơ sở bức xạ so với Luật năm 2008. Cụ thể Điều 16 Luật Năng lượng nguyên tử 2005 quy định cơ sở bức xạ bao gồm:

- Cơ sở vận hành máy gia tốc;

- Cơ sở vận hành thiết bị chiếu xạ sử dụng nguồn phóng xạ;

- Cơ sở sản xuất, chế biến chất phóng xạ;

- Cơ sở xử lý, lưu giữ, chôn cất chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng.

- Cơ sở bức xạ khác theo quy định của Chính phủ.

Trong khi Luật nguyên tử 2008 quy định cơ sở bức xạ bao gồm:

- Cơ sở vận hành máy gia tốc;

- Cơ sở xạ trị;

- Cơ sở chiếu xạ khử trùng, chiếu xạ xử lý vật liệu;

-  Cơ sở sản xuất, chế biến chất phóng xạ;

- Kho lưu giữ chất thải phóng xạ quốc gia; cơ sở lưu giữ, xử lý, chôn cất chất thải có hoạt độ phóng xạ lớn hơn mười nghìn lần mức miễn trừ khai báo.

5. Thay đổi về cơ quan có quyền yêu cầu báo cáo công việc bức xạ

Tại khoản 3 Điều 17 Luật Năng lượng nguyên tử 2025 quy định:

Tổ chức, cá nhân tiến hành công việc bức xạ phải lập báo cáo thực trạng an toàn tiến hành công việc bức xạ định kỳ hàng năm hoặc khi có yêu cầu của cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia hoặc cơ quan chuyên môn giúp Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử theo quy định của pháp luật.

Trong khi trước đây, chỉ phải lập báo cáo theo yêu cầu của cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ.

6. Thay đổi về trường hợp cơ sở bức xạ phải lập báo cáo phân tích an toàn

Theo khoản 2 Điều 17, các trường hợp phải báo cáo phân tích an toàn gồm:

- Cơ sở bức xạ phải lập báo cáo phân tích an toàn trình cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia phê duyệt trước khi xây dựng cơ sở bức xạ, trừ cơ sở vận hành thiết bị chiếu xạ có cơ cấu tự che chắn theo thiết kế của nhà sản xuất và cơ sở vận hành máy gia tốc di động để soi chiếu kiểm tra hàng hóa;

- Cơ sở bức xạ phải lập báo cáo phân tích an toàn khi đề nghị cấp giấy phép tiến hành công việc bức xạ đối với việc thay đổi quy mô và phạm vi hoạt động, chấm dứt hoạt động.

Trước đây: Cơ sở bức xạ phải lập báo cáo phân tích an toàn khi xin cấp giấy phép xây dựng, thay đổi quy mô và phạm vi hoạt động, chấm dứt hoạt động.

7. Bổ sung quy định về quan trắc phóng xạ môi trường

Hoạt động quan trắc phóng xạ môi trường được bổ sung một số quy định mới tại Điều 23 Luật Năng lượng nguyên tử như sau:

- Quan trắc phóng xạ môi trường là việc theo dõi liên tục, định kỳ, đột xuất, có hệ thống về diễn biến phóng xạ trong các thành phần môi trường tại khu vực quan trắc. Quan trắc phóng xạ môi trường giúp phát hiện kịp thời mọi diễn biến bất thường về bức xạ tác động đến môi trường, hỗ trợ việc chủ động ứng phó sự cố bức xạ, sự cố hạt nhân; cung cấp cơ sở dữ liệu về phóng xạ phục vụ công tác quản lý nhà nước về năng lượng nguyên tử; thực hiện đầy đủ cam kết quốc tế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

- Tổ chức tiến hành công việc bức xạ có nguy cơ làm phát tán chất phóng xạ phải tiến hành quan trắc phóng xạ môi trường, báo cáo cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia kết quả quan trắc phóng xạ môi trường định kỳ và báo cáo ngay khi phát hiện kết quả quan trắc phóng xạ môi trường bất thường.

- Dữ liệu quan trắc phóng xạ môi trường phải được quản lý và chia sẻ trên Nền tảng số quốc gia về an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân và an ninh hạt nhân, phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử.

- Việc phát triển mạng lưới quan trắc và cảnh báo phóng xạ môi trường quốc gia thực hiện theo Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử.

8. Điều chỉnh về trường hợp phải thực hiện quan trắc phóng xạ môi trường

Trước đây chỉ có 02 trường hợp yêu cầu thực hiện thực hiện quan trắc phóng xạ môi trường là: Tổ chức có lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu và Nhà máy điện hạt nhân

Theo quy định mới tại Luật Năng lượng nguyên tử 2025, việc quan trắc phóng xạ môi trường được yêu cầu thực hiện đối với:

- Cơ sở hạt nhân

- Nhà máy điện hạt nhân

- Tổ chức, cá nhân thăm dò, khai thác, chế biến, đóng cửa mỏ khoáng sản có tính phóng xạ

9. Trách nhiệm của người đứng đầu tổ chức, cá nhân được cấp giấy phép tiến hành công việc bức xạ

Căn cứ khoản 1 Điều 25 Luật Năng lượng nguyên tử, trách nhiệm của người đứng đầu tổ chức, cá nhân được cấp giấy phép tiến hành công việc bức xạ có một số thay đổi như sau:

- Yêu cầu phải chấp hành việc thanh tra, kiểm tra của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền về an toàn bức xạ, an ninh nguồn phóng xạ, vật liệu hạt nhân thay vì "tạo điều kiện" như trước.

- Bổ sung trách nhiệm:

+ Tổ chức khám bệnh nghề nghiệp đối với nhân viên bức xạ;

+ Báo cáo Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia khi xảy ra sự cố bức xạ, sự cố hạt nhân.

10. Kéo dài thời hạn thông báo khi có chất phóng xạ

Trước đây, tổ chức, cá nhân có chất phóng xạ hoặc chất thải phóng xạ với hoạt độ trên mức miễn trừ khai báo, thiết bị bức xạ có công suất trên mức miễn trừ khai báo, vật liệu hạt nhân nguồn, vật liệu hạt nhân, thiết bị hạt nhân phải khai báo với cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân về số lượng, loại, đặc tính, xuất xứ và các thông tin khác quy định.

Việc khai báo phải được thực hiện trong thời hạn 07 ngày làm việc, kể từ ngày có vật liệu phóng xạ, thiết bị bức xạ, thiết bị hạt nhân.

Theo quy định mới tại Điều 55 Luật Năng lượng nguyên tử, việc thông báo và khai báo được thực hiện như sau:

- Tổ chức, cá nhân có kế hoạch tiến hành công việc bức xạ thông báo cho cơ quan quản lý nhà nước về an toàn bức xạ và hạt nhân.

- Tổ chức, cá nhân phải khai báo với cơ quan có thẩm quyền cấp giấy phép tiến hành công việc bức xạ trong thời hạn 10 ngày làm việc kể từ ngày có chất phóng xạ hoặc chất thải phóng xạ với nồng độ hoạt độ phóng xạ, tổng hoạt độ phóng xạ trên mức miễn trừ khai báo, cấp phép; thiết bị bức xạ có suất liều, năng lượng cực đại trên mức miễn trừ khai báo, cấp phép; vật liệu hạt nhân nguồn, vật liệu hạt nhân, thiết bị hạt nhân.

- Tổ chức, cá nhân có kế hoạch chuyển giao, chuyển nhượng nguồn phóng xạ phải khai báo với cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày có kế hoạch chuyển giao, chuyển nhượng nguồn phóng xạ.

Trên đây là một số Điểm mới của Luật Năng lượng nguyên tử 2025.