Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 6398-8:1999 ISO 31-8:1992 Đại lượng và đơn vị - Phần 8

- Phần 0:

Nguyên tắc chung

- Phần 1:

Không gian và thời gian

- Phần 2:

Hiện tượng tuần hoàn và liên quan

- Phần 3:

Cơ học

- Phần 4:

Nhiệt

- Phần 5:

Điện và từ

- Phần 6:

Ánh sáng và bức xạ điện từ liên quan

- Phần 7:

Âm học

- Phần 8:

Hoá lý và vật lý phân tử

- Phần 9:

Vật lý nguyên tử và hạt nhân

- Phần 10:

Phản ứng hạt nhân và bức xạ ion hoá

- Phần 11:

Dấu và ký hiệu toán học dùng trong khoa học vật lý và công nghệ

- Phần 12:

Số đặc trưng

- Phần 13:

Vật lý chất rắn

HÓA LÝ VÀ VẬT LÝ PHÂN TỬ

Đại lượng

Đơn vị

HÓA LÝ VÀ VẬT LÝ PHÂN TỬ

Số mục

Đại lượng

Ký hiệu

Định nghĩa

Chú thích

Số mục

Tên đơn vị

Ký hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

8-1.1

Khối lượng nguyên tử tương đối

A_r

Tỷ số giữa khối lượng nguyên tử trung bình của một nguyên tố và 1/12 khối lượng nguyên tử của nuclit ¹²C.

Thí dụ:

A_r (Cl) = 35,453

Trước đây gọi là trọng lượng nguyên tử.

8-1 .a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2 .

8-1.2

Khối lượng phân tử tương đối

M_r

Tỷ số giữa khối lượng phân tử trung bình của một chất và 1/12 khối lượng nguyên tử của nuclit ¹²C.

Trước đây gọi là trọng lượng phân tử.

Khối lượng nguyên tử hay phân tử tương đối phụ thuộc vào thành phần nuclit.

8-2

Số phân tử hoặc số các thực thể cơ bản

N

Số của các phân tử hoặc các thực thể cơ bản trong hệ thống.

8-2. a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2 .

8-3

Lượng chất

n, (v)

Lượng chất là một trong những đại lượng cơ bản của SI.

v có thể dùng thay cho n khi n được dùng cho số mật độ các hạt (xem 8-10.1).

8-3.a

mol

mol

Mol là lượng chất của một hệ chứa cùng số thực thể cơ bản như số nguyên tử trong 0,012 kilogam cacbon 12. Khi dùng mol, các thực thể cơ bản cần được chỉ rõ, chúng có thể là các nguyên tử, phân tử, ion, electron hoặc các hạt khác, hoặc các nhóm của các hạt đó.

Định nghĩa áp dụng cho nguyên tử cacbon 12 không liên kết, không hoạt động và ở trạng thái cơ bản.

8-4

hằng số Avogadro

L, N_A

Số phân tử chia cho lượng chất

N_A = N/n

N_A = ( 6,022 136 7 ± 0,000 003 6) x 10²³ mol^-1

[CODATA Bulletin 63 (1986)] .

8-4.a

mol mũ trừ một

mol^-1

8-5

khối lượng mol

M

Khối lượng chia cho lượng chất.

M = m/n

m là khối lượng của chất.

8-5.a

kilogam trên mol

kg/mol

M = 10^-3 M_r kg/mol =

M_r kg/kmol = M_r g/mol

trong đó M_r là khối lượng phân tử tương đối của một chất có thành phần hóa học xác định.

8-6

thể tích mol

V_m

Thể tích chia cho lượng chất

V_m = V/n

Thể tích mol của một khí lý tưởng ở 273,15 K và

101,325 kPa là

V_m,o = ( 0,022 414 10 ± 0,000 000 19 ) m³/mol

[CODATA Bulletin 63 (1985).]

8-6.a

mét khối trên mol

m³/mol

8-7

năng lượng nhiệt động mol

U_m

Năng lượng nhiệt động chia cho lượng chất

U_m = U/n

Đại lượng này còn được gọi là nội năng mol.

Xem TCVN 6398-4.

Định nghĩa tương tự được áp dụng cho các hàm nhiệt động mol, thí dụ H_m , A_m, G_m.

8-7.a

jun trên mol

J/mol

Đối với các loại calo xem TCVN 6398-4, phu lục B

8-8

nhiệt dung mol

C_m

Nhiệt dung chia cho lượng chất

C_m = C/n

Xem TCVN 6398-4.

8-8. a

jun trên

mol

kenvin

J/(mol • K)

8-9

entropy mol

S_m

Entropy chia cho lượng chất

S_m = S/n

Xem TCVN 6398-4.

8-9.a

jun trên

mol

kenvin

J/(mol • K)

8-10.1

mật độ phân tử (hoặc hạt)

n

Số phân tử hoặc hạt chia cho thể tích

n = N/V

8-10.a

mét mũ trừ 3

m^-3

8-10.2

Nồng độ phân tử chất B

C_B

Số phân tử của chất B chia cho thể tích hỗn hợp.

8-11.1

khối lượng riêng.

mật độ,

khối lượng theo thể tích

p

Khối lượng chia cho thể tích

8-11.a

Kilôgam

trên mét

khối

kg/m³

8-11.b

kilôgam trên lít

kg/l

kg/L

1 kg/l = 10³ kg/m³ = 1 kg/dm³

Kí hiệu L đã được CGPM (1979) chấp nhận như một cách viết khác cho I.

8-11.2

Nồng độ khối lượng chất B

p_B

Khối lượng của chất B chia cho thể tích hỗn hợp.

8-12

phần khối lượng chất B

W_B

Tỷ số giữa khối lượng của chất B trên khối lượng hỗn hợp.

8-12.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-13

nồng độ chất B

C_B

Lượng chất của chất B chia cho thể tích hỗn hợp.

Trong hóa học cũng được viết là [B] .

8-13.a

mol trên mét khối

mol/m³

8-13.b

mol trên lít

mol/l , mol/L

1 mol/l = 10³ mol/m³ = 1 mol/dm³

8-14.1

Phần mol của chất B

x_B (y_B)

Tỷ số giữa lượng chất của chất B và lượng chất của hỗn hợp.

Những tên khác dùng cho đại lượng này là "phần lượng chất" và "tỷ số lượng chất".

8-14.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-14.2

tỷ số mol của chất tan B

r_B

Tỷ số giữa lượng chất của chất B và lượng chất dung môi.

Với dung dịch một chất tan r = x / (1 - x)

8-15

phần thể tích của chất B

j_B

Đối với hỗn hợp các chất

trong đó V*_m,A là thể tích mol của chất A tinh khiết ở cùng nhiệt độ và áp suất, còn S biểu thị tổng của tất cả các chất.

Một cách định nghĩa khác cũng được dùng, trong đó thể tích mol V*_m,A của chất A tinh khiết được thay bằng thể tích mol phần của chất A.

8-15.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-16

nồng độ mol của chất tan B

b_B, m_B

Lượng chất của chất tan B trong dung dịch chia cho khối lượng dung môi.

8-16.a

mol trên kilôgam

mol/kg

8-17

hóa thế chất B

m_B

Đối với hỗn hợp của các chất B, C, …,

m_B = (JG/Jn_B)_T, _p, n_c,…

Trong đó n_B là lượng chất của chất B và G là hàm số Gibbs.

Đối với chất tinh khiết m = G/n = G_m

trong đó G_m là hàm số Gibbs mol.

Ký hiệu m cũng được dùng cho đại lượng G_m/N_A , trong đó N_A là hằng số Avogadro.

8-17.a

jun trên mol

J/mol

8-18

hoạt độ tuyệt đối chất B

l_B

l_B = exp (m_B/RT)

Xem giá trị của R trong mục 8.36. T là nhiệt độ nhiệt động.

8-18.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-19

áp suất riêng phần của chất B (trong hỗn hợp khí)

p_B

Đối với hỗn hợp khí

p_B = X_B • p

trong đó p là áp suất.

8-19.a

pascan

Pa

8-20

Nồng độ hơi của chất B (trong hỗn hợp khí)

Đối với hỗn hợp khí.  tỷ lệ với hoạt độ tuyệt đối l_B, hệ số tỷ lệ chỉ phụ thuộc nhiệt độ và được xác định ở nhiệt độ không đổi và thành phần /pB dần tới 1 đối với khí vô cùng loãng.

=l_B . (X_Bp/l_B)

8-20.a

pascan

Pa

8-21

hoạt độ tuyệt đối tiêu chuẩn của chất B (trong một hỗn hợp khí)

= (p^Q/X_B). (X_B/p)

trong đó p^Q là áp suất tiêu chuẩn,thông thường là 101,325 kPa.

Đại lượng này là hàm số chỉ phụ thuộc nhiệt độ.

8-21.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-22.1

hệ số hoạt độ của chất B (trong hỗn hợp lỏng hoặc rắn)

f_B

Đối với hỗn hợp lỏng

f_B = l_B / (l*_B .X_B)

trong đó l*_B là hoạt độ tuyệt đối của chất B tinh khiết ở cùng nhiệt độ và áp suất.

8-22.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục

0.3.2.

8-22.2

hoạt độ tuyệt đối tiêu chuẩn của chất B (trong hỗn hợp lỏng hoặc rắn)

 = l*_B . (p^Q)

Đại lượng này là hàm số chỉ phụ thuộc nhiệt độ.

8-23

hoạt độ của chất tan B,

hoạt độ tương đối của chất tan B (đặc biệt là trong dung dịch chất lỏng loãng).

a_B, a_n,B

Đối với chất tan B trong một dung dịch, a_B tỷ lệ với hoạt độ tuyệt đối l_B, hệ số tỷ lệ chỉ phụ thuộc nhiệt độ và áp suất, được xác định ở điều kiện nhiệt độ và áp suất không đổi và a_B chia cho tỷ số mol m_B/m^Q dần đến 1 khi dung dịch vô cùng loãng; m^Q là nồng độ mol tiêu chuẩn, thường bằng 1 mol/kg.

a_B = l_B .

Đại lượng a_c,B cũng được định nghĩa tương tự theo tỷ số nồng độ C_B/c^Q và cũng được gọi là hoạt độ hoặc hoạt độ tương đối của chất tan B. c^Q là nồng độ tiêu chuẩn, thường bằng 1 mol / dm³.

a_c,B / l_B

trong đó S diễn tả tổng các chất tan. Chữ c viết thấp hơn trong a_c,B thường được bỏ qua.

8-23.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-24.1

hệ số hoạt độ của chất tan B

(đặc biệt trong dung dịch lỏng loãng)

g_B

Đối với một chất tan trong dung dịch

Tên hệ số hoạt độ của chất tan B cũng dùng cho đại lượng g_B được định nghĩa là

Xem mục 8-23.

8-24.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-24.2

hoạt độ tuyệt đối tiêu chuẩn của chất tan B (đặc biệt trong một dung dịch lỏng loãng)

Đối với chất B trong một dung dịch

trong đó S biểu thị tổng tất cả chất tan.

Đại lượng này là một hàm số chỉ phụ thuộc nhiệt độ.

8-25.1

hoạt độ của dung môi A.

hoạt độ tương đối của dung môi A (đặc biệt trong một dung dịch lỏng loãng)

a_A

Đối với dung môi A trong dung dịch. a_A bằng tỷ số của hoạt độ tuyệt đối l_A và hoạt độ tuyệt đối của dung môi tinh khiết l*_A ở cùng nhiệt độ và áp suất.

a_A =l_A / l*_A

8-25.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-25.2

hệ sổ thẩm thấu của dung môi A (đặc biệt trong một dung dịch lỏng loãng)

j

j = - (M_A Sm_B)^-1 In a_A

trong đó M_A là khối lượng mol của dung môi A và S diễn tả tổng các chất tan.

8-25.3

hoạt độ tuyệt đối tiêu chuẩn của dung môi A (đặc biệt trong một dung dịch lỏng loãng)

Đối với dung môi A trong một dung dịch

= l*_A (p^Q)

Đại lượng này là hàm số chỉ phụ thuộc nhiệt độ.

8-26

áp suất thẩm thấu

π

Áp suất dư cần để duy trì cân bằng thẩm thấu giữa một dung dịch và dung môi tinh khiết được ngăn cách bằng một màng bán thấm chỉ đối với dung môi .

8-26.a

pascan

Pa

8-27

số tỷ lượng của chất B

v_B

Số hoặc phần đơn trong một phản ứng hóa học:

0 = S v_BB , trong đó kí hiệu B chỉ phân tử, nguyên tử hoặc ion trong phản ứng.

Theo quy ước, các số tỷ lượng của các chất tham gia phản ứng là âm, các số tỷ lượng của các chất tạo thành sau phản ứng là dương

8-27.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-28

ái lực (của phản ứng hóa học)

A

A = - S v_B m_B

Nếu A được dùng cho năng lượng tự do Helmholtz thì chữ A nghiêng đậm hoặc chữ A không chân hoặc chữ A kiểu viẽt thường được dùng làm kí hiệu cho ái lực.

8-28.a

jun trên mol

J/mol

8-29

mức độ phản ứng

x

dn_B = v_B dx

trong đó n_B là lượng chất B.

8-29.a

mol

mol

8-30

hằng số cân bằng tiêu chuẩn

K^Q

Đối với một phản ứng hóa học, K^Q là tích Õ_B (

Đại lượng này là hàm số chỉ phụ thuộc nhiệt độ.

Các “hằng số cân bằng" khác phụ thuộc nhiệt độ và áp suất.

Thí dụ

K_f = Õ_B ( f_B)^v_B cho khí,

K_xf = Õ_B (x_Bf_B)^v_B cho hỗn hợp và

K_a = Õ_B (a_B) ^vB cho dung dịch .

Các hằng số khác phụ thuộc nhiệt độ, áp suất và thành phần.

Thí dụ

K_p = Õ_B ( p_B)^vb cho khí,

K_x = Õ_B ( x_B)^vb cho hỗn hợp, và

K_m = ÕB ( m_B) ^v_B hoặc

K_c = ÕB ( c_B)^vB cho dung dịch.

Một số trong chúng (K_f, K_p, K_m, K_c) không luôn luôn là có thứ nguyên một (không thứ nguyên).

8-30.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-30

Tương tự “tích số tan" tiêu chuẩn của một dung dịch bảo hòa chất điện ly C_xA_y là đại lượng có thứ nguyên một

K^Q = x^yy^y ( mg / m^Q)^{x + y}

trong đó m là nồng độ mol và g là hệ số hoạt độ của C_xA_y trong dung dịch, và m^Q là nồng độ mol tiêu chuẩn, thường là 1 mol/kg.

8-30.a

8-31

khối lượng phân tử

m

m = M_r m_u

trong đó m_u là hằng số khối lượng nguyên tử (thống nhất).

Đối với m_u xem TCVN 6398-9.

8-31.a

kilôgam

kg

8-31.b

đơn vị khối lượng nguyên tử thống nhất

u

1 u = m (¹²C) / 12

1 u = (1,660 540 2 ± 0,000 001 0) x 10^-27 kg

[CODATA Bulletin 63 (1986)]

Xem TCVN 6398-9.

8-32

mômen lưỡng cực điện của phân tử

p, m

Đại lượng vectơ, tích vectơ của nó với cường độ điện trường bằng momen xoắn

p X E = T

8-32.a

culông mét

C . m

Đơn vị CGS Gauss của mômen lưỡng cực điện của một phân tử tương đương với

3,335 641 x 10^-12 C . m

8-33

độ phân cực điện của phân tử

a

Mômen lưỡng cực điện cảm ứng chia cho cường độ điện trường.

g cũng được dùng

8-33.a

culông mét vuông trên vôn

c . m²/V

Đơn vị CGS Gauss của độ phân cực của một phân tử tương ứng với

1,112 650 x 10^-16 C . m²/V

8-34.1

hàm phân chia vi chính tắc

W

W = S_r 1

trong đó tổng là theo tất cả trạng thái lượng tử phù hợp với năng lượng, thể tích, các trường ngoài và thành phần đã cho.

S = k ln W

trong đó S là entropy.

8-34.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-34.2

hàm phân chia chính tắc

Q, Z

Z= S_r exp ( - E_r/ kT) trong đó tổng là theo tất cả trạng thái lượng tử phù hợp với thể tích, các trường ngoài và thành phần đã cho, và E_r là năng lượng của trạng thái lượng tử thứ r.

Đối với k xem 8-37.

A = -kT ln Z

trong đó A là năng lượng tự do Helmholtz.

8-34.3

hàm phân chia đại chính tắc.

hàm phân chia lớn

X

X =

trong đó Z(N_A, N_B,...) là hàm phân chia chính tắc với các số hạt A, B,... đã cho, l_A, l_B .. là hoạt độ tuyệt đối của các hạt A, B,...

A - S m_B n_B = -kT ln X

trong đó m_B là hóa thế của B.

8-34.4

hàm phân chia phân tử,

hàm phân chia của phân tử

q

q = S_i exp ( - e_i / kT)

trong đó e_i là năng lượng thứ i của trạng thái lượng tử cho phép của phân tử không đổi với thể tích và các trường ngoài đã cho.

8-35

trọng lượng thống kê

g

Độ bội (suy biến) của mức năng lương lượng tử.

8-35.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-36

hằng số khí mol

R

Hệ số tỷ lệ vạn năng trong định luật khí lý tưởng.

pV_m = RT

R = 8,314 510 ± 0,000 070 J/(mol • K)

[CODATA Bulletin 63 (1986).]

8-36.a

jun trên mol kenvin

J/(mol • K)

8-37

hằng số Boltzmann

k

k = R / N_A

k= (1,380 658 ± 0,000 012) x 10^-23 J/K¹⁾

b được dùng thay cho 1 / kT, trong đó T là nhiệt độ nhiệt động.

¹⁾ [CODATA Bulletin 63 (1986).]

8-37.a

jun trên kenvin

J/K

8-38

khoảng tự do trung bình,

quãng đường tự do trung bình

l, l

Đối với phân tử đó là khoảng cách trung bình giữa hai lần va chạm liên tiếp.

8-38.a

mét

m

8-39

hệ số khuếch tán

D

C_B <V_B> = - D grad C_B

trong đó C_B là nồng độ phân tử cục bộ của B trong hỗn hợp và <V_B> là tốc độ trung bình cục bộ của các phân tử B.

8-39.a

mét vuông trên giây

m²/s

8-40.1

tỷ số khuyếch tán nhiệt

k_T

Ở trạng thái ổn định của hỗn hợp hai thành phần, khuếch tán nhiệt xảy ra

grad x_B = - (k_T/ T) grad T

trong đó x_B là phần mol cục bộ của chất B đậm đặc hơn và T là nhiệt độ cục bộ.

8-40.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-40.2

hệ số khuếch tán nhiệt

a_T

a_T = k_T/ X_AX_B

trong đó và x_A và x_B là phần mol cục bộ của hai chất.

8-41

hệ số khuếch tán nhiệt

D_T

D_T = k_T . D

8-41 .a

mét vuông trên giây

m²/s

8-42

số proton

Z

Số proton trong một hạt nhân nguyên tử.

Số nguyên tử trong bảng hệ thống tuần hoàn là bảng số proton.

8-42. a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-43

điện tích nguyên tố

e

Điện tích của một proton

Điện tích một electron là bảng - e

e = ( 1,602 177 33 ±

0,000 000 49 ) x 10 ^-19 C

[CODATA Bulletin 63 (1986)]

8-43.a

culông

C

8-44

Số điện tích ion

Z

Tỷ số của điện tích ion với điện tích nguyên tố.

Đại lượng này là âm đối với ion âm.

8-44.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-45

hằng số Faraday

F

F = N_Ae

F = ( 9,648 530 9 ±

0,000 002 9 ) x 10⁴ C/mol

[CODATA Bulletin 63 (1986)]

8-45. a

culông trên mol

C/mol

8-46

lực ion

I

Lực ion của một dung địch được định nghĩa là

trong đó tổng tính trên tất cả các ion với nồng độ mol m_i.

8-46.a

mol trên kilôgam

mol/kg

8-47

độ điện ly

a

Tỷ số số phân tử phân ly trên tổng số phân tử.

Một tên khác cho đại lượng này là "phần điện ly".

8-47.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-48

độ dẫn điện (của chất điện ly)

s

Mật độ dòng điện của chất điện ly chia cho cường độ điện trường.

8-48.a

simen trên mét

S/m

8-49

độ dẫn điện mol

L_m

Độ dẫn điện chia cho nồng độ lượng chất.

8-49. a

simen mét vuông trên mol

S . m² / mol

8-50

số tải của ion B,

phần dòng tải của ion B

t_B

Tỷ số của dòng tải bởi ion B trên dòng tổng.

8-50.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

8-51

góc quay quang học

a

Góc mà mặt phẳng ánh sáng phân cực quay theo chiều kim đồng hồ khi nhìn vào nguồn sáng qua môi trường quang hoạt.

8-51.a

radian

rad

8-52

sức quay quang học mol

a_n

a_n = aA / n

trong đó n là lượng chất quang hoạt đặt trên đường đi của một chùm sáng phân cực tuyến tính, có diện tích mặt cắt A.

8-52.a

radian mét vuông trên mol

rad • m²/mol

8-53

sức quay quang hoc khối lượng,

sức quay quang học riêng

a_m

a_m= aA / m

trong đó m là khối lượng chất quang hoat đặt trên đường đi của một chùm sáng phân cực tuyến tính, có diện tích mặt cắt A.

8-53.a

radian mét vuông trên kilogam

rad • m²/kg