Tiêu chuẩn TCVN 13585-3:2022 Cá nước ngọt - Yêu cầu kỹ thuật - Phần 3: Giống cá chiên, cá chạch sông, cá anh vũ

TIÊU CHUẨN QUỐC GIA

TCVN 13585-3:2022

CÁ NƯỚC NGỌT - YÊU CẦU KỸ THUẬT
PHẦN 3: GIỐNG CÁ CHIÊN, CÁ CHẠCH SÔNG, CÁ ANH VŨ

Freshwater fish - Techical requirements
Part 3: seed of chien fish, zig zag eel, anh vu fish

Lời nói đầu

TCVN 13585-3:2022 do Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I biên soạn, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề nghị, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường chất lượng thẩm định, Bộ Khoa học và Công nghệ công bố.

Bộ Tiêu chuẩn TCVN 13585, Cá nước ngọt - Yêu cầu kỹ thuật gồm các phần sau đây:

- TCVN 13585-1:2022, Phần 1: Giống cá thát lát còm, cá lăng đuôi đỏ, cá ét mọi, cá trê vàng, cá chạch bùn.

- TCVN 13585-2:2022, Phần 2: Giống cá hô, cá trà sóc, cá bông lau, cá chạch lấu.

- TCVN 13585-3:2022, Phần 3: Giống cá chiên, cá chạch sông, cá anh vũ.

CÁ NƯỚC NGỌT - YÊU CẦU KỸ THUẬT
PHẦN 3: GIỐNG CÁ CHIÊN, CÁ CHẠCH SÔNG, CÁ ANH VŨ

Freshwater fish - Techical requirements
Part 3: Seed of Chien fish, Zig zag eel, Anh vu fish

1  Phạm vi áp dụng

Tiêu chuẩn này quy định các yêu cầu kỹ thuật đối với cá chiên (Bagarius rutilus Ng & Kottelat 2000), cá chạch sông (Mastacembelus armatus Lacepède 1800) và cá anh vũ (Semilabeo obscurus, Lin 1981), bao gồm cá bố mẹ, cá bột, cá hương và cá giống.

2  Yêu cầu kỹ thuật

2.1  Cá bố mẹ

Cá bố mẹ phải có nguồn gốc rõ ràng (từ tự nhiên hoặc sinh sản nhân tạo) và đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật được quy định tại Bảng 1 và Bảng 2.

Bảng 1 - Yêu cầu kỹ thuật đối với cá bố mẹ

Bảng 2 - Yêu cầu kỹ thuật đối với độ thành thục sinh dục của cá bố mẹ tuyển chọn cho đẻ

2.2  Cá bột

Cá bột phải đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật được quy định tại Bảng 3.

Bảng 3 - Yêu cầu kỹ thuật đối với cá bột

2.3  Cá hương

Cá hương phải đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật được quy định tại Bảng 4

Bảng 4 - Yêu cầu kỹ thuật đối với cá hương

2.4  Cá giống

Cá giống phải đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật được quy định tại Bảng 5

Bảng 5 - Yêu cầu kỹ thuật đối với cá giống

3  Phương pháp kiểm tra

3.1  Dụng cụ thiết bị

3.1.1  Bát sứ hoặc bát men, dung tích từ 1 - 3 L.

3.1.2  Băng ca, làm bằng vải mềm, khâu góc một đầu, kích thước 40 x 60 cm, dùng cho cá chiên.

3.1.3  Bể kính, thể tích từ 70- 100 L.

3.1.4  Cân điện tử, khối lượng từ 2 - 5 kg, độ chính xác 0,01 g.

3.1.5  Đĩa petri

3.1.6  Kính giải phẫu hoặc kính lúp, độ phóng đại x 20 lần.

3.1.7  Lam kính.

3.1.8  Lưới kéo, làm bằng lưới sợi mềm, kích thước mắt lưới từ 20 - 24 mm, chiều dài 50, chiều cao từ 2 - 3 m.

3.1.9  Ống hút, có vạch, dung tích từ 2 - 5 ml.

3.1.10  Panh, loại thẳng chiều dài từ 10 - 20 cm.

3.1.11  Que thăm trứng, chiều dài 300 mm, đường kính từ 1,2 -1,5mm.

3.1.12  Sục khí, công suất 75 kw.

3.1.13  Thùng nhựa, dung tích từ 50 - 200 L

3.1.14  Thùng bảo ôn.

3.1.15  Thước dẹt hoặc giấy kẻ ly, vạch chia chính xác đến 1 mm.

3.1.16  Vợt, làm bằng lưới sợi mềm không gút, đường kính từ 50 - 60 cm, kích thước mắt lưới 2a = 20 - 24 mm.

3.1.17  Vợt, làm bằng lưới phù du N°64 hoặc vải săm, đường kính 35 - 40 mm.

3.1.18  Vợt, làm bằng lưới sợi mềm không gút, đường kính 30 - 40 cm, kích thước mắt lưới 2a = 2 - 4 mm.

3.1.19  Vợt, làm bằng lưới sợi mềm không gút, đường kính 40 - 50 cm, kích thước mắt lưới 2a = 6 - 8 mm.

3.1.20  Xô hoặc chậu, dung tích từ 10 - 30 L.

3.2  Lấy mẫu

3.2.1  Cá bố mẹ

3.2.1.1  Đối với cá chiên: dùng lưới kéo (3.1.8) dồn cá vào góc ao, dùng vợt (3.1.16) vớt ngẫu nhiên 30 cá thể theo tỷ lệ đực cái là 1:1 (đối với số lượng đàn cá bố mẹ < 30 con thì lấy toàn bộ đàn), cho vào trong bể kính (3.1.3) có nước ngọt sạch và sục khí (3.1.12).

3.2.1.2  Đối với cá chạch sông: nhấc ống giá thể chứa cá chạch sông, dùng vợt (3.1.16) vớt ngẫu nhiên 30 cá thể theo tỷ lệ đực cái 1:1 (đối với số lượng đàn cá bố mẹ < 30 con thì lấy toàn bộ đàn), thả cá vào thùng nhựa (3.1.13) có nước ngọt sạch và sục khí (3.1.12).

3.2.1.3  Đối với cá anh vũ: dùng vợt (3.1.16) vớt ngẫu nhiên 30 cá thể theo tỷ lệ đực cái 1:1 (đối với số lượng đàn cá bố mẹ < 30 con thì lấy toàn bộ đàn) cho vào thùng nhựa (3.1.13) chứa sẵn nước ngọt sạch và sục khí (3.1.12).

3.2.2  Cá bột

Dùng vợt (3.1.18) hoặc ống hút (3.1.9) lấy ngẫu nhiên 3 lần tại các vị trí bể khác nhau, cho vào bát sứ hoặc bát men (3.1.1) chứa sẵn 1/3 nước ngọt sạch.

- Kiểm tra các chỉ tiêu ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động, số lượng mẫu không ít hơn 50 cá thể.

- Kiểm tra chỉ tiêu chiều dài, số lượng không ít hơn 30 cá thể.

- Kiểm tra chỉ tiêu tỷ lệ dị hình, số lượng không ít hơn 100 cá thể

3.2.3  Cá hương

Dùng vợt (3.1.19) lấy ngẫu nhiên 3 mẫu cá hương ở các vị trí khác nhau, thả vào xô hoặc chậu (3.1.20) chứa sẵn 2 - 3 I nước ngọt sạch, có sục khí (3.1.12).

- Kiểm tra các chỉ tiêu ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động, số lượng mẫu không ít hơn 50 cá thể.

- Kiểm tra chỉ tiêu chiều dài, số lượng không ít hơn 30 cá thể.

- Kiểm tra chỉ tiêu khối lượng, khối lượng không ít hơn 50 g.

- Kiểm tra chỉ tiêu tỷ lệ dị hình, số lượng không ít hơn 100 cá thể.

3.2.4  Cá giống

Dùng vợt (3.1.17) lấy ngẫu nhiên 3 mẫu cá giống ở các vị trí khác nhau, thả vào xô hoặc chậu (3.1.20) chứa sẵn 3-5 I nước ngọt sạch có sục khí (3.1.12).

- Kiểm tra các chỉ tiêu ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động, số lượng mẫu không ít hơn 50 cá thể.

- Kiểm tra chỉ tiêu chiều dài, số lượng không ít hơn 30 cá thể.

- Kiểm tra chỉ tiêu khối lượng, khối lượng không ít hơn 100 g.

- Kiểm tra chỉ tiêu tỷ lệ dị hình, số lượng không ít hơn là 100 cá thể

3.3  Phương pháp kiểm tra

3.3.1  Cá bố mẹ

a) Kiểm tra nguồn gốc, số lần sinh sản và thời gian sử dụng cá bố mẹ

* Kiểm tra nguồn gốc cá bố mẹ

Đối với cá bố mẹ có nguồn gốc tự nhiên: Thông qua nhật ký ghi chép về thời gian, địa điểm vùng thu mẫu.

Đối với cá bố mẹ có nguồn gốc từ sinh sản nhân tạo: Thông qua sổ theo dõi lý lịch đàn cá và nhật ký sản xuất.

* Kiểm tra số lần sinh sản trong năm và thời gian sử dụng cá bố mẹ: Thông qua sổ theo dõi lý lịch đàn cá và nhật ký sản xuất.

b) Kiểm tra tuổi cá

- Đối với cá thu từ tự nhiên:

Đối với cá chạch sông và cá anh vũ: xác định tuổi cá thông qua vẩy cá.

Đối với cá Chiên: Xác định tuổi cá thông qua qua vây ngực

Sử dụng phương pháp nghiên cứu cá của Pravdin (1961) để xác định tuổi cá.

- Đối với cá có nguồn gốc từ sinh sản nhân tạo: Xác định tuổi cá thông qua sổ theo dõi lý lịch đàn cá, nhật ký sản xuất và ương nuôi.

c) Kiểm tra ngoại hình, màu sắc và trạng thái hoạt động

Quan sát trực tiếp từng cá thể bơi trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đề đánh giá các chỉ tiêu về ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động của cá bố mẹ theo quy định tại Bảng 1.

d) Kiểm tra khối lượng cá thể

Đặt từng cá thể bố mẹ vào băng ca (3.1.2) đối với cá chiên hoặc xô chậu nhựa (3.1.20) đối với cá anh vũ và cá chạch sông. Dùng cân điện tử (3.1.4) để xác định khối lượng cá. Số cá thể đạt khối lượng theo quy định tại Bảng 1 phải đạt 100 % tổng số cá kiểm tra

Khối lượng cá = khối lượng tổng thể - khối lượng băng ca hoặc xô chậu nhựa.

d. Kiểm tra mức độ thành thục

• Cá cái

Bắt từng cá thể ngửa bụng, kiểm tra độ mềm của bụng và quan sát màu sắc lỗ sinh dục. Dùng que thăm trứng (3.1.11) lấy khoảng 8-10 trứng cho vào đĩa petri (3.1.5) có sẵn nước ngọt sạch để quan sát màu sắc, hình thái của các hạt trứng. Sau đó, đặt trứng lên lam kính (3.1.7), ngâm trong dung dịch EPA (gồm cồn ethanol, phormalin và acid acetic đậm đặc theo tỷ lệ thể tích là 6:3:10), sau khoảng 5-20 min, quan sát độ phân cực của trứng bằng kính giải phẫu hoặc kính lúp (3.1.6).

• Cá đực

Đối với cá Chiên: Tuyến sinh dục cá chiên hình răng lược nên không thể vuốt được sẹ để kiểm tra nên chỉ có thể bắt từng cá thể kiểm tra hình dạng và quan sát màu sắc tuyến sinh dục phụ theo quy định tại Bảng 2

Đối với cá Chạch sông và cá Anh vũ: Bắt từng cá thể quan sát hình dạng và màu sắc của tuyến sinh dục. Dùng tay vuốt nhẹ gần lỗ sinh dục để sẹ chảy ra và kiểm tra theo quy định tại Bảng 2.

3.3.2  Cá bột

a) Kiểm tra ngày tuổi

Kiểm tra ngày tuổi của cá bột thông qua sổ nhật ký cho đẻ và ấp trứng. Kết hợp quan sát cá bột đến thời điểm cá hết noãn hoàng và sử dụng thức ăn bên ngoài.

b) Kiểm tra tỷ lệ dị hình

Dùng bát sứ trắng (3.1.1) múc lần lượt số lượng cá thể đã xác định, trong điều kiện ánh sáng tự nhiên, dùng kính lúp (3.1.6) đủ để quan sát trực tiếp bằng mắt thường để phát hiện những cá thể dị hình. Hút lọc hết những cá thể dị hình ra khỏi mẫu kiểm tra.

Tỷ lệ dị hình (%) = Tổng số cá bị dị hình/tổng số cá quan sát x 100

c) Kiểm tra ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động

Đặt bát sứ hoặc bát men (3.1.1) chứa mẫu cá bột chứa mẫu cá ở vị trí có ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp, màu sắc, trạng thái hoạt động của cá, kết hợp quan sát trực tiếp cá trong bể ương cá bột.

d) Kiểm tra chiều dài

Lần lượt đặt từng cá thể trên thước dẹt hoặc giấy kẻ li (3.1.15), đo chiều dài toàn thân cá từ mút mõm đến cán đuôi, số cá thể đạt chiều dài theo quy định tại Bảng 4 phải lớn hơn 90 % tổng số cá đã kiểm tra.

e) Kiểm tra tình trạng sức khỏe

Đặt chậu hoặc xô (3.1.20) chứa mẫu cá ở vị trí đủ ánh sáng tự nhiên, quan sát trực tiếp bằng mắt thường để phát hiện và loại bỏ những cá thể có dấu hiệu bệnh lý, kết hợp đánh giá tình trạng sức khỏe của cá bằng cảm quan qua chỉ tiêu trạng thái hoạt động quy định tại Bảng 3.

3.3.3  Cá hương

a) Kiểm tra ngày tuổi:

Căn cứ vào sổ nhật ký cho đẻ và ương nuôi cá hương để xác định ngày tuổi của giai đoạn cá hương.

b) Kiểm tra ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động

Đặt xô hoặc chậu nhựa (3.1.20) chứa mẫu cá ở vị trí có ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp, màu sắc, trạng thái hoạt động của cá, kết hợp quan sát trực tiếp cá trong bể ương. Đánh giá các chỉ tiêu kỹ thuật theo quy định Bảng 4.

c) Kiểm tra tỷ lệ dị hình

Dùng bát sứ trắng hoặc bát men (3.1.1) múc lần lượt số lượng cá thể mẫu đã xác định, trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp bằng mắt thường sau đó hút lọc hết những cá thể dị hình ra khỏi mẫu kiểm tra. Xác định tỷ lệ cá dị hình trong tổng số cá đã kiểm tra.

Tỷ lệ dị hình (%) = Tổng số cá bị dị hình/tổng số cá quan sát x 100

d) Kiểm tra chiều dài

Lần lượt đặt từng cá thể trên thước dẹt hoặc giấy kẻ li (3.1.15), đo chiều dài toàn thân cá từ mút mõm đến cán đuôi, số cá thể đạt chiều dài theo quy định tại bảng 4 phải lớn hơn 90 % tổng số cá đã kiểm tra.

e) Kiểm tra khối lượng cá thể

Dùng cân (3.1.4) cân toàn bộ chậu hoặc xô (3.1.20) chứa nước và mâu cá. Dùng vợt (3.1.9) vớt cá ra và đếm số lượng cá hương. Cân dụng cụ chứa mẫu và nước còn lại để tính khối lượng trung bình cá thể trong một mẫu cân. Tiến hành cân 3 lần, lấy giá trị trung bình của 3 lần cân.

Khối lượng cá thể = (Khối lượng trung bình của 3 lần cân - khối lượng xô, chậu chứa nước)/số lượng cá thể.

f) Kiểm tra tình trạng sức khỏe

Đặt chậu hoặc xô (3.1.20) chứa mẫu cá ở vị trí đủ ánh sáng tự nhiên, quan sát trực tiếp bằng mắt thường để phát hiện và loại bỏ những cá thể có dấu hiệu bệnh lý, kết hợp đánh giá tình trạng sức khỏe của cá bằng cảm quan qua chỉ tiêu trạng thái hoạt động quy định tại Bảng 4.

3.3.4  Cá giống

a) Kiểm tra ngày tuổi

Căn cứ vào số nhật ký cho đẻ và ương nuôi cá giống.

b) Kiểm tra ngoại hình, màu sắc, trạng thái hoạt động

Đặt chậu hoặc xô (3.1.20) chứa mẫu cá ở vị trí có ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp, màu sắc, trạng thái hoạt động của cá, kết hợp quan sát trực tiếp cá trong bể ương cá giống. Đánh giá các chỉ tiêu kỹ thuật theo quy định Bảng 5.

c) Kiểm tra tỷ lệ dị hình

Dùng bát sứ trắng (3.1.1) múc lần lượt số lượng cá thể mẫu đã xác định, trong điều kiện ánh sáng tự nhiên đủ để quan sát trực tiếp bằng mắt thường sau đó hút lọc hết những cá thể dị hình ra khỏi mẫu kiểm tra. Xác định số cá dị hình và tính tỷ lệ cá dị hình trong tổng số cá đã kiểm tra. Đảm bảo yêu cầu tỷ lệ dị hình theo quy định tại Bảng 5.

d) Kiểm tra chiều dài

Lần lượt đặt từng cá thể trên thước dẹt (3.1.15) để đo chiều dài cá từ mút mõm đến cán đuôi), số cá thể đạt chiều dài theo quy định tại Bảng 5 phải lớn hơn 90 % tổng số cá đã kiểm tra.

e) Kiểm tra khối lượng cá thể

Dùng cân (3.1.4) cân toàn bộ chậu hoặc xô (3.1.20) chứa nước và mâu cá. Dùng vợt (3.1.9) vớt cá ra và đếm số lượng cá giống. Cân dụng cụ chứa mẫu và nước còn lại để tính khối lượng trung bình cá thể trong một mẫu cân. Tiến hành cân 3 lần, lấy giá trị trung bình của 3 lần cân.

Khối lượng cá thể = (Khối lượng trung bình của 3 lần cân - khối lượng xô, chậu chứa nước)/số lượng cá thể.

f) Kiểm tra tình trạng sức khỏe

Đặt chậu hoặc xô (3.1.20) chứa mẫu cá ở vị trí đủ ánh sáng tự nhiên, quan sát trực tiếp bằng mắt thường để phát hiện và loại bỏ những cá thể có dấu hiệu bệnh lý, kết hợp đánh giá tình trạng sức khỏe của cá bằng cảm quan qua chỉ tiêu trạng thái hoạt động quy định tại Bảng 5.

Thư mục tài liệu tham khảo

[1] Cao Văn (2019). Báo cáo kết quả thực hiện mô hình ứng dụng, chuyển giao công nghệ sinh sản nhân tạo và nuôi thương phẩm cá Chạch sông tại tỉnh Phú Thọ.

[2] Quy trình công nghệ sản xuất giống cá Anh vũ (Semilabeo obscurus Lin, 1981) của trung tâm giống Thủy sản Hà Giang, 2019

[3] Nguyễn Hữu Ninh, 2008. Bảo tồn, tái tạo và phát triển nguồn gen cá Anh vũ Semilabeo obscurus Lin, 1981” - Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. Báo cáo tổng kết đề tài

[4] Nguyễn Mạnh Phúc, 2011. Ứng dụng công nghệ sinh sản nhân tạo và nuôi thử nghiệm cá Anh vũ thương phẩm (Semilabeo obscurus Lin, 1981) tại tỉnh Phú Thọ. Báo cáo tổng kết đề tài cấp tỉnh

[5] Nguyễn Thị Minh Giang, 1973. Hướng dẫn nghiên cứu cá. Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật Hà Nội.

[6] Nguyễn Quang Đạt và nnk, 2011. Ảnh hưởng của mật độ đến tăng trưởng và tỷ lệ sống cá Chạch sông Mastacembelus armatus (Lacépède, 1800) giai đoạn từ hương lên giống. Tạp chí Khoa học và Phát triển 2011, tập 9, số 6, 948 - 953. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội.

[7] Nguyễn Ngọc Sơn, 2018. Khai thác và phát triển nguồn gen cá Anh vũ (Semilabeo notabilis Peters, 1881), cá Lăng chấm (Hemibagrus guttatus Lacepède, 1803). Báo cáo tổng kết nhiệm vụ cấp nhà nước, Mã số: NVQG-2014/18.

[8] Trần Anh Tuấn và ctv, 2010. Nghiên cứu xây dựng quy trình công nghệ sản xuất giống cá Chiên Bagarius yarrelli (Sykes, 1839). Báo cáo tổng kết đề tài cấp Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

[9] Trần Anh Tuấn và ctv, 2016. Xây dựng mô hình trình diễn công nghệ sản xuất giống cá Chiên (Bagarius rutilus Ng & Kottelat, 2000) tại một số tỉnh miền núi phía Bắc. Báo cáo tổng kết dự án - Chương trình Nông thôn miền núi.

[10] Nguyễn Thị Hoa và ctv, 2017. Nghiên cứu ứng dụng tiến bộ kỹ thuật sản xuất giống cá Chạch sông Mastacembelus armatus bằng phương pháp sinh sản nhân tạo tại Trại giống Thủy sản Yên Bình, huyện Yên Bình, Yên Bái. Báo cáo nhiệm vụ cấp tỉnh Yên Bái

[11] Trần Anh Tuấn và ctv, 2018. Xây dựng mô hình nuôi thử nghiệm và ứng dụng, chuyển giao Công nghệ sản xuất giống nhân tạo cá Chạch sông tại Hưng Yên. Kết quả dự án Khoa học và công nghệ tỉnh Hưng Yên

[12] Trần Thị Thúy Hà và ctv, 2015. Khai thác và phát triển nguồn gen cá Chạch sông Mastacembelus armatus (Lacépède, 1800). Báo cáo tổng kết nhiệm vụ Quỹ gen, Bộ nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

[13] Trần Anh Tuấn và ctv, 2016. Nghiên cứu ứng dụng sản xuất giống cá Rầm xanh, Anh vũ bằng phương pháp sinh sản nhân tạo tại Tuyên Quang. Báo cáo tổng hợp kết quả khoa học và công nghệ cấp tỉnh

[14] Tiêu chuẩn cơ sở. TCCS 06:2019/TCTS, Giống gốc giống Thủy sản - Cá Chạch sông - Yêu cầu kỹ thuật.

[15] Tiêu chuẩn cơ sở. TCCS 07:2019/TCTS, Giống gốc giống Thủy sản - Cá Chiên Bagarius rutilus - Yêu cầu kỹ thuật.

[16] Võ Văn Bình, 2014. Khai thác và phát triển nguồn gen cá Chiên Bagarius rutilus Ng & Kottelat, 2000. Báo cáo tổng kết nhiệm vụ. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn