Tiêu chuẩn Quốc gia TCVN 12337:2018 Các chất có hại tiềm ẩn trong giầy dép

TIÊU CHUẨN QUỐC GIA

TCVN 12337:2018

ISO/TR 16178:2012

GIẦY DÉP - CÁC CHẤT CÓ HẠI TIỀM ẨN TRONG GIẦY DÉP VÀ CÁC CHI TIẾT CỦA GIẦY DÉP

Footwear - Critical substances potentially present in footwear and footwear components

Lời nói đầu

TCVN 12337:2018 hoàn toàn tương đương với ISO/TR 16178:2012.

TCVN 12337:2018 do Ban kỹ thuật Tiêu chuẩn quốc gia TCVN/TC 216 Giầy dép biên soạn, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng đề nghị, Bộ Khoa học và Công nghệ công bố.

GIẦY DÉP - CÁC CHẤT CÓ HẠI TIỀM ẨN TRONG GIẦY DÉP VÀ CÁC CHI TIẾT CỦA GIẦY DÉP

Footwear - Critical substances potentially present in footwear and footwear components

1  Phạm vi áp dụng

Tiêu chuẩn này qui định danh mục các hóa chất có hại tiềm ẩn trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

Tiêu chuẩn này mô tả các hóa chất có hại, rủi ro tiềm ẩn của các hóa chất này, các vật liệu được cho là có hóa chất và (các) phương pháp định lượng hóa chất. Tiêu chuẩn này không qui định các yêu cầu; trách nhiệm của người sử dụng tiêu chuẩn là đưa ra mức độ chấp nhận, ví dụ: sử dụng nồng độ xác định hoặc giới hạn phát hiện hoặc giới hạn định lượng.

CHÚ THÍCH  Các phương pháp thử được đề xuất chỉ rõ trạng thái kỹ thuật. Một số chất hiện nay đang không có tiêu chuẩn về phương pháp thử và sẽ có trong thời gian tiếp theo. Nếu có thể, các phương pháp thử sẽ có trong phiên bản tiếp theo của tiêu chuẩn này.

Tiêu chuẩn này áp dụng cho các loại giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

2  Thuật ngữ và định nghĩa

Tiêu chuẩn này áp dụng các thuật ngữ và định nghĩa sau:

2.1

Chất gây dị ứng (allergen)

Các chất có khả năng gây ra phản ứng dị ứng.

2.2

Dị ứng (allergy)

Phản ứng với một số chất cụ thể thông qua hệ miễn dịch.

CHÚ THÍCH 1  Các chất cụ thể là các chất gây dị ứng.

CHÚ THÍCH 2  Dị ứng loại 1 (dị ứng hô hấp) bị gián tiếp bởi kháng thể lgE và có thể gây bệnh hen suyễn, viêm mũi và chứng mày đay.

CHÚ THÍCH 3  Dị ứng loại 4 (dị ứng da) bị gián tiếp bởi tế bào T và có thể gây ra chứng viêm da.

2.3

Giới hạn phát hiện (detection limit)

Giá trị từ đó có thể phát hiện được một chất.

CHÚ THÍCH  Giới hạn này có nghĩa là tín hiệu liên quan đến chất này lớn gấp ba lần tín hiệu nhiễu của nền. Giới hạn phát hiện của từng chất được xác định trên cơ sở thử nghiệm ở phòng thử nghiệm.

2.4

Giới hạn định lượng (quantification limit)

Giá trị từ đó có thể định lượng được một chất.

CHÚ THÍCH  Giá trị tại đó độ không đảm bảo đo bằng 50 % giá trị đã xác định.

2.5

Không có hóa chất (absence of a chemical)

Trạng thái không có hóa chất trong vật liệu khi phương pháp thử không thể phát hiện được hóa chất này.

CHÚ THÍCH  Lượng hóa chất nhỏ hơn giới hạn phát hiện của phương pháp thử.

2.6

Chất có hại (critical substance)

Chất hóa học có thể tìm thấy trong giầy dép và các chi tiết giầy dép và có thể ảnh hưởng đến người sử dụng và/hoặc tác động môi trường do phản ứng hóa học.

CHÚ THÍCH 1  Ảnh hưởng gây ra bởi các chất có hại là khác nhau. Chúng có thể là chất gây ung thư hoặc tác nhân đột biến, dị ứng, phản ứng thành các chất độc, v.v...

CHÚ THÍCH 2  Luật pháp có thể thay đổi, tiêu chuẩn này đưa ra thông tin có giá trị tại thời điểm công bố tiêu chuẩn. Trách nhiệm của người sử dụng tiêu chuẩn là đảm bảo rằng không có sự thay đổi nào xảy ra.

2.6.1

Chất có hại loại 1 (critical substance category 1)

Các chất có tác động nguy hiểm đến người sử dụng đã được kiểm chứng.

CHÚ THÍCH  Các chất này bị hạn chế bởi qui định ở Châu Âu.

2.6.2

Chất có hại loại 2 (critical substance category 2)

Các chất có tác động nguy hiểm đến người sử dụng.

CHÚ THÍCH  Các chất này bị hạn chế bởi qui định ở một số nước.

2.6.3

Chất có hại loại 3 (critical substance category 3)

Các chất có tác động đến môi trường.

CHÚ THÍCH  Các chất được đề cập trong nhãn sinh thái châu Âu.

2.6.4

Chất có hại loại 4 (critical substance category 4)

Các chất có nghi ngờ cao là tác động đến người sử dụng.

2.6.5

Chất có hại loại 5 (critical substance category 5)

Các chất có nghi ngờ là tác động đến người sử dụng.

3  Các hóa chất có trong vật liệu làm giầy dép

Một số hóa chất có trong vật liệu làm giầy dép được nêu trong Bảng 1.

a) Các vật liệu được cho là có hóa chất (để biết thông tin, xem Phụ lục A):

b) Danh mục các hóa chất có hại, (để biết thông tin, xem Phụ lục B);

c) Các phương pháp thử được sử dụng để kích thích và định lượng các chất;

d) Rủi ro tiềm ẩn kèm theo và đánh giá bằng cách sử dụng thang phân loại các nhóm chất có hại (xem 2.6).

Đối với vật liệu composit, các phép thử phải được thực hiện trên toàn bộ chi tiết của giầy dép.

VÍ DỤ 1  Vật liệu dệt tráng phủ (bông với lớp phủ PVC): thực hiện phép thử trên PVC và trên xơ xenlulo tự nhiên.

VÍ DỤ 2  Vật liệu dệt pha trộn (PES với bông): thực hiện phép thử trên vải dệt xenlulo tự nhiên và trên vải dệt PES.

Bảng 1 - Các hóa chất có hại tiềm ẩn trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép

Phụ lục A

(tham khảo)

Vật liệu được sử dụng trong ngành công nghiệp giầy dép

A.1  Da

Da là thuật ngữ chung dùng cho da động vật (to hoặc nhỏ) còn giữ cấu trúc sợi nguyên bản nhiều hoặc ít, được thuộc để chống thối rữa. Lông hoặc lông mịn có thể được loại bỏ hoặc không. Da làm từ da động vật, được xẻ thành nhiều lớp hoặc phân thành các vùng, trước hoặc sau khi thuộc. Tuy nhiên nếu da động vật đã thuộc bị phân hủy cơ học và/hoặc hóa học thành các phần tử xơ, các miếng nhỏ hoặc bột và sau đó, có hoặc không kết hợp với tác nhân kết dính, được làm thành các tấm hoặc các dạng khác, các tấm hoặc dạng này không phải là da. Nếu da có lớp phủ bề mặt thì bất kể loại vật liệu nào được phủ hoặc được dán hoàn thiện, các lớp phủ bề mặt này không được dày hơn 0,15 mm.

A.2  Da tráng phủ

Da có lớp phủ bề mặt không dày quá một phần ba tổng độ dày của sản phẩm, nhưng dày hơn 0,15 mm.

A.3  Tấm xơ da

Tấm xơ da là thuật ngữ về vật liệu, khi đó da động vật đã thuộc bị phân hủy cơ học và/hoặc hóa học thành các phần tử xơ, các miếng nhỏ hoặc bột và sau đó, được làm thành các tấm hoặc các dạng khác, có hoặc không kết hợp với tác nhân kết dính. Tấm xơ da cần chứa tối thiểu 50 % khối lượng da khô.

A.4  PVC

PVC là polyme được tạo thành từ vinyl clorua polyme hóa. Trong vật liệu làm giầy dép, PVC được sử dụng với chất hóa dẻo để tạo được sự mềm dẻo. PVC cũng có thể được sử dụng làm lớp phủ polyme trong vải tráng phủ hoặc giả da.

A.5  Xốp EVA

Xốp EVA là polyme được cấu thành từ etyl vinyl axetat; có thể nở thành dạng xốp. Xốp EVA được sử dụng làm đế giữa nhẹ trong một số giầy luyện tập và làm đế ngoài trong một số dép sandal đi mùa hè, các loại giầy dép này không cần độ bền mài mòn cao.

A.6  Cao su, cao su tổng hợp và xốp cao su

Cao su là các polyme trên cơ sở các vật liệu tổng hợp hoặc tự nhiên, có liên kết ngang để tạo được các tính chất tính năng vật lý và độ bền hóa học yêu cầu. Các vật liệu này được sử dụng rộng rãi làm đế ngoài cho nhiều loại giầy dép (xem ISO 1382).

A.7  Polyuretan nhiệt dẻo

Các polyuretan nhiệt dẻo (TPU) là các hợp chất được hình thành từ sự ngưng tụ giữa các isoxyanat và rượu đa chức và có thể đúc lại khi được gia nhiệt. Chúng có thể được đúc thành dạng đặc hoặc dạng xốp.

A.8  Chất đàn hồi nhiệt dẻo hoặc cao su nhiệt dẻo

Các chất đàn hồi nhiệt dẻo hoặc cao su nhiệt dẻo (không lưu hóa) (TPE hoặc TPR) kết hợp khả năng gia công của chất dẻo với độ mềm dẻo và độ bền của cao su, trong khi vẫn nhẹ và dễ tạo hình dạng hơn. Các tính chất này tạo ra các điều kiện thuận lợi để sản xuất các vật liệu nhiệt dẻo do cấu trúc bao gồm copolyme khối, kết hợp các đoạn mạch đàn hồi có tính chất cao su và các đoạn rất cứng (ở nhiệt độ phòng). Chúng đóng vai trò giống như các liên kết lưu huỳnh được hình thành trong quá trình lưu hóa, tức là để ngăn chặn sự dịch chuyển của mạch phân tử do ứng suất. Tuy nhiên, do thiếu cấu trúc liên kết ngang, lực liên kết bị mất khi nhiệt độ vượt quá nhiệt độ chuyển hóa thủy tinh và vật liệu nóng có thể chảy và thích hợp cho việc ép phun. Ví dụ:

- Polyetylen (PE) là polyme nhiệt dẻo cấu thành từ các mạch phân tử dài, và được sản xuất bằng cách kết hợp các cấu tử monome etylen; PE được sử dụng trong đa dạng các ứng dụng, bao gồm bao bì, dệt may, ống và xây dựng;

- Polypropylen (PP) là polyme nhiệt dẻo cấu thành từ các mạch phân tử dài, và được sản xuất bằng cách kết hợp các cấu tử monome propylen; PP được sử dụng trong đa dạng các ứng dụng, bao gồm bao bì, dệt may (ví dụ: dây, đồ lót giữ nhiệt và thảm) và xây dựng.

A.9  Latex

Latex cao su là dung dịch keo gốc nước, gồm có các hạt cao su tròn với đường kính nhỏ hơn 1 μm, được phân tán trong pha liên tục là nước và tương đối ổn định. Do bản chất kỵ nước, latex cao su không thể trộn lẫn được với nước, và huyền phù ổn định vì mỗi hạt cao su được phủ bởi một lớp chất nhũ hóa tự nhiên hoặc tổng hợp. (xem ISO 1382).

A.10  Vật liệu thổi - Xốp

Vật liệu thổi là polyme giãn nở tổng hợp với cấu trúc khoang kín hoặc khoang hở, có thể dẻo hoặc cứng, và được sử dụng cho nhiều loại sản phẩm.

A.11  Vật liệu composit

Các composit, còn được gọi là các vật liệu composit hoặc chất dẻo gia cường, gồm có nền polyme hoặc pha liên tục và pha gián đoạn, được làm từ một hoặc nhiều chất độn hoặc vật liệu gia cường dưới dạng chất khoáng và/hoặc xơ tổng hợp. Kết quả thu được là vật liệu có cấu trúc mà các tính chất cơ học tối thiểu có giá trị cao hơn các giá trị thu được từ sự kết hợp tuyến tính giữa các tính chất riêng biệt của cả hai thành phần. Ví dụ: cacbon hoặc sợi thủy tinh thường được sử dụng làm các vật liệu gia cường.

A.12  Polyuretan

Polyuretan (PU) bao gồm những polyme có nhóm uretan trong khung phân tử, bất kể thành phần hóa học của phần còn lại của chuỗi. Các nhóm uretan (xem Hình A.1) được tạo ra thông qua phản ứng hóa học giữa diisocyanat và polyol. Như vậy, polyuretan điển hình có thể chứa, ngoài các liên kết uretan, các hydrocacbon béo và thơm, các este, ete, amit, urê và các nhóm isocyanat. Một loạt các tính chất có thể thu được tùy thuộc vào thành phần hóa học được sử dụng: các polyuretan nhiệt dẻo, nhiệt rắn, cứng hoặc mềm, xốp hoặc đặc, vv... Polyuretan được sử dụng làm vật liệu kết cấu, vật liệu phủ, vật liệu kết dính và vật liệu bịt kín.

Hình A1 - Các nhóm uretan

A.13  Vật liệu dệt

Thuật ngữ vật liệu dệt ban đầu được sử dụng để mô tả vải dệt. Hiện nay, thuật ngữ này áp dụng cho các loại xơ, filamăng hoặc sợi, tự nhiên hoặc nhân tạo và các sản phẩm thu được từ các vật liệu dệt.

Ví dụ: Chỉ, dây, dây bện, dây tết, dải ren, đồ thêu, lưới và vải được làm bằng cách dệt, đan, kết nỉ, dính kết và cấy chùm lông nhung là vật liệu dệt.

A.14  Polyeste

Polyeste là polyme có liên kết este trong chuỗi mạch chính (xem Hình A.2). Định nghĩa về polyeste bao gồm một họ lớn các polyme tổng hợp, trong đó polycacbonat được sử dụng nhiều và poly(etylen terephtalat) (PET) là nhiều nhất.

Hình A.2 - Liên kết este

A.15  Xơ polyeste

Xơ polyeste là xơ được cấu thành từ các phân tử tổng hợp mạch thẳng có trong mạch phân tử ít nhất 85 % (phần khối lượng) là este của diol và axit benzen-1,4-dicacboxylic (axit terephtalic).

A.16  Polyamit

Polyme tổng hợp mạch thẳng, trong đó liên kết của hợp chất hóa học đơn giản hoặc các hợp chất được sử dụng trong quá trình sản xuất hình thành các nhóm amit, ví dụ:

Trong đó R, R₁, và R₂ thường là, nhưng không nhất thiết, các mạch hydrocacbon mạch thẳng phân tử hóa trị 2 (— CH2 —)_m.

Các polyamit được phân biệt với nhau bằng cách trích dẫn số lượng nguyên tử cacbon trong đơn vị lặp lại hoặc các đơn vị đối với các polyamit được tạo ra từ hai tác nhân. Trong trường hợp thứ hai, số lượng nguyên tử cacbon trong diamin được đưa ra đầu tiên, tiếp theo là số lượng nguyên tử cacbon trong axit dicarboxylic, ví dụ:

- hexanolactam (E - caprolactam)

[— NH — (CH₂)₅ — CO — ]_n (Nylon 6)

- 1,6 - diaminohexan + axit hexandioic (axit adipic)

[— NH — (CH₂)₆ — NH — CO — (CH₂)₄ — CO — ]_n (Nylon 6:6)

- 1,6 - diaminohexan + axit decanedioic

[— NH — (CH₂)₆ — NH — CO — (CH₂)₈ — CO —]_n (Nylon 6:10)

Polyamit (xơ tổng hợp) và Nylon1) (xơ tổng hợp) được sử dụng để mô tả các xơ được cấu thành từ các cao phân tử mạch thẳng tổng hợp, có trong mạch phân tử, các nhóm amit lặp lại với ít nhất 85 % số nhóm này được gắn với các nhóm béo hoặc các nhóm béo mạch vòng.

Nylon là một polyme nhiệt dẻo thuộc nhóm polyamit (PA). Nylon có tính chất kéo tốt, độ cứng và độ dẻo cao. Xơ nylon thường được sử dụng trong công nghiệp dệt dưới dạng các sợi chỉ. Vật liệu này bao gồm các polyamit tổng hợp mạch dài chứa các nhóm amit (-CONH-), trong mạch polyme chính. Mặc dù có nhiều loại nylon khác nhau, được biết đến phổ biến nhất là Nylon 6.6 và Nylon 6.

A.17  Xơ clo

Xơ clo là thuật ngữ dùng để mô tả các xơ được cấu thành từ các cao phân tử mạch thẳng tổng hợp với hơn 50 % (phần khối lượng) của các nhóm cloeten (vinyl clorua) hoặc I,J-dicloeten (vinyliden clorua) trong mạch phân tử của chúng. [Trên 65 %, trong trường hợp phần còn lại của mạch phân tử được hình thành từ các nhóm cyanoeten (acrylonitril), khi đó các xơ modacrylic bị loại trừ.]

A.18  Polyacrylic

Polyacrylic là thuật ngữ đồng nghĩa với vải copolyme có polyacrylnitril (PAN) và polymetyl-metacrylat (PMMA). Hàm lượng của PAN phải cao hơn 85 %. Các vật liệu điển hình là Dralon, Orlon hoặc Dolan2).

A.19  Vật liệu dệt tự nhiên

A19.1  Yêu cầu chung

Vật liệu dệt tự nhiên là các sản phẩm quần áo và hàng dệt, được sản xuất từ xơ tự nhiên theo tiêu chí đặc biệt. Xơ tự nhiên có thể là loại chưa qua xử lý hoặc, ít nhất, được xử lý ở mức độ thấp nhất có thể. Trong mọi trường hợp, độ xốp của xơ phải được đảm bảo, và các sản phẩm dệt tự nhiên phải thấm hơi nước.

CHÚ THÍCH  Xơ tự nhiên là các loại xơ được làm từ động vật, thực vật hoặc khoáng chất (bông, len, tơ tằm, lanh, v.v...). Các xơ có nguồn gốc tự nhiên, được chế tạo bằng các phương pháp điều chế hóa học, như tơ nhân tạo visco hoặc xơ modal, không được coi là xơ tự nhiên.

A.19.2  Vật liệu dệt gốc protein

Vật liệu dệt gốc protein là vật liệu dệt được tạo ra từ xơ động vật.

A.19.3  Vật liệu dệt xenlulo

Vật liệu dệt xenlulo là vật liệu dệt được tạo ra từ các xơ thực vật.

A.19.4  Xơ dệt nhân tạo

Các xơ dệt nhân tạo là vật liệu dệt không được tạo ra từ các xơ protein hoặc xơ xenlulo.

A.19.5  Vật liệu dệt pha trộn

Các vật liệu dệt pha trộn bao gồm sự pha trộn của các xơ tự nhiên và các xơ hóa học.

A.20  In vật liệu dệt

In vật liệu dệt là một quá trình tạo màu cho vải hoặc vải không dệt theo các mẫu hoặc thiết kế trước. Trong các vải in đúng cách, chất màu được liên kết với xơ để bền khi giặt và cọ sát. In vật liệu dệt có liên quan đến nhuộm nhưng, trong khi nhuộm đúng cách, toàn bộ vải được phủ đều một lớp màu, khi in, một hoặc nhiều màu chỉ được tạo trên vải ở một số phần nhất định và theo các mẫu hoa văn nhất định.

Khi in, các khối gỗ, giấy nến, tấm khắc, con lăn hoặc lưới tơ được sử dụng để đưa chất màu lên vải. Các chất màu được sử dụng trong in gồm có thuốc nhuộm hoặc pigment.

CHÚ THÍCH  Các kỹ thuật in vật liệu dệt truyền thống có thể chia thành bốn kiểu:

- In trực tiếp, trong đó các chất màu chứa thuốc nhuộm, chất hồ và chất cầm màu hoặc các chất cần thiết để cố định màu lên vật liệu dệt theo hoa văn mong muốn;

- In chất cầm màu theo hoa văn mong muốn trước khi nhuộm vải; các màu chỉ bám lên vị trị có chất cầm màu;

- Nhuộm cản màu, trong đó sáp hoặc chất khác được in trên vải, sau đó được nhuộm, để lại các văn hoa không màu trên nền có màu;

- In bóc màu, trong đó chất tẩy trắng được in lên vải đã nhuộm từ trước đó để loại bỏ một số hoặc toàn bộ màu.

Tất cả các hồ in, dù có chứa chất màu hay không, về mặt kỹ thuật được gọi là màu in và các màu này, xét về chất tạo màu, chứa các chất hồ với chức năng là chất mang trong khi in. Các chất hồ bao gồm tinh bột, bột mì, gôm arabic, dextrin hoặc albumen, chất độn và chất cầm màu để cố định màu lên vật liệu dệt.

A.21  Gỗ

Gỗ có kết cấu cứng, xơ, được tạo thành dưới dạng xylem thứ cấp trong thân của cây thân gỗ, nhất là cây cao, nhưng cũng là cây bụi. Gỗ là vật liệu không đồng nhất, hút ẩm, xốp và dị hướng. Gỗ bao gồm xơ xenlulo và hemixenlulo, được tẩm lignin.

Trong ngành công nghiệp giầy dép, gỗ có một số ứng dụng chủ yếu trong các loại giầy đặc biệt, ví dụ: sandal cần độ cứng và độ bền kết cấu của vật liệu thô.

Gỗ thường được bảo quản bằng phương pháp xử lý hóa học.

A.22  Lie

Vật liệu lie là một nhóm con trong chủng loại mô lie, được thu hoạch để sử dụng thương mại chủ yếu từ cây sồi lie, Quercus suber. Lie có độ đàn hồi, trọng lượng nhẹ, gần như không thấm nước là vật liệu thích hợp cho nhiều công dụng.

Vật liệu lie cũng được sử dụng trong ngành công nghiệp giầy dép, cho các ứng dụng không yêu cầu độ bền kết cấu cao, thường là vật liệu đế trong cho một số loại giầy nhất định.

A.23  Chất kết dính

Chất kết dính là chất phi kim loại có khả năng kết nối các vật liệu bằng cách liên kết bề mặt (bám dính) và bởi các liên kết có độ bền nội tại (cố kết) đủ mạnh.

Trong ngành công nghiệp giầy dép, nhiều loại chất kết dính được sử dụng cho mối dán chính là liên kết mũ giầy và đế, nhưng cũng được dùng cho các mối dán nhỏ trong giầy dép.

EN 923 bao gồm phân loại một cách hệ thống tất cả các chất kết dính, cùng các định nghĩa tương ứng.

Công thức của các chất kết dính được phân loại trong EN 923. Do sử dụng số lượng lớn các chất kết dính, không có công thức điển hình tương ứng sẵn có cho các chất kết dính được sử dụng cho các mối dán nhỏ trong giầy dép.

A.24  Phụ kiện kim loại

Phụ kiện kim loại là bất kỳ vật liệu nào có cấu tạo hoàn toàn bằng nguyên tố kim loại đơn lẻ hoặc kết hợp các nguyên tố kim loại (hợp kim). Phụ kiện kim loại có thể được tráng phủ để tạo nên hình dạng mong muốn. Việc này có thể đạt được bằng cách sơn, mạ hoặc phủ véc ni.

Sử dụng các phụ kiện kim loại bao gồm các loại khóa chốt, các loại hoa văn trang trí, các chi tiết kết cấu và lắp ráp.

A.25  Vật liệu xenlulo

Vật liệu xenlulo là vật liệu được làm từ xơ xenlulo (ví dụ: giấy). Khi được sử dụng làm vật liệu đế trong, xenlulo chứa chất kết dính.

Phụ lục B

(tham khảo)

Chất có hại tiềm ẩn trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép

B.1  Yêu cầu chung

Phụ lục này mô tả các chất có hại tiềm ẩn trong giầy dép và chi tiết của giầy dép.

Tùy thuộc vào sản phẩm được thử nghiệm và ứng dụng (xem Bảng 1), có thể sử dụng các phương pháp thử khác nhau.

B.2  Acrylonitril

B.2.1  Yêu cầu chung

Hợp chất hóa học với công thức CH₂CHCN.

Hình B.1 - Cấu trúc phân tử acrylonitril

Chất lỏng không màu có mùi hăng này thường có màu vàng do tạp chất. Acrylonitril là một monome quan trọng để sản xuất các chất dẻo hữu ích. Xét về cấu trúc phân tử, acrylonitril bao gồm một nhóm vinyl liên kết với một nhóm nitril.

Acrylonitril được sử dụng chủ yếu làm monome trong sản xuất các polyme tổng hợp, đặc biệt là polyacrylonitril, bao gồm các xơ acrylic. Ngoài các ứng dụng khác, các xơ acrylic là các tiền chất cho xơ cacbon quen thuộc. Acrylonitril cũng là thành phần của cao su tổng hợp.

Cao su tổng hợp, chủ yếu là trên cơ sở SBR (cao su styren-butadien) và chứa acrylonitril có một số tính chất phù hợp để sử dụng làm vật liệu đế giầy, đặc biệt là cho đế giầy trong giầy dép chuyên dụng có độ bền cao.

B.2.2  Rủi ro tiềm ẩn

Acrylonitril rất dễ cháy và độc hại. Acrylonitril được tổng hợp bởi quá trình trùng hợp nổ. Các vật liệu cháy phát tán khói hydro xianua và oxit nitơ. Acrylonitril đã được phân loại là chất gây ung thư ở người.

Khi polyme hóa hoặc trong thành phần cao su tổng hợp, acrylonitril được coi là vật liệu trơ và không có vấn đề cụ thể nào phát sinh khi sử dụng.

Trong các sản phẩm giầy dép, các vấn đề về sử dụng acrylonitril chủ yếu liên quan đến quản lý chất thải, để tránh quá trình cháy không kiểm soát, phát thải khói độc hại vào môi trường.

B.2.3  Phương pháp thử

Hiện nay, chưa có tiêu chuẩn để phân tích acrylonitril trong giầy dép và các chi tiết giầy dép.

B.3  Amin thơm

B.3.1  Yêu cầu chung

Các amin thơm là các amin có nhóm thế thơm, tức là (các) nhóm -NH₂, -NH- hoặc (các) nhóm nitơ được gắn với hydrocacbon thơm, cấu trúc của chúng thường chứa một hoặc nhiều vòng benzen. Benzidin là một ví dụ (xem Hình B.2).

Hình B.2 - Ví dụ về cấu trúc phân tử của amin thơm - Benzidin

Các amin thơm phát sinh trong quá trình phân hủy của thuốc nhuộm azo.

Danh sách các amin nguy hại được nêu trong Bảng B.1.

Bảng B.1 - Danh sách các amin thơm nguy hại phát sinh bởi thuốc nhuộm azo

B.3.2  Rủi ro tiềm ẩn

Các amin thơm trong Bảng B.1 là chất gây ung thư (4-aminobiphenyl, benzidin, 4-clor-o-toluidin, 2-naphthylamin) hoặc bị nghi ngờ là chất gây ung thư (các chất khác). Các chất này bị cấm ở nhiều nước.

B.3.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, có thể xác định hàm lượng của các amin thơm bằng một trong các phương pháp thử trong:

- TCVN 9557-1 (ISO 17234-1),

- TCVN 9557-2 (ISO 17234-2),

- TCVN 7619-1 (ISO 14362-1),

- TCVN 7619-2 (ISO 14362-2), hoặc

- TCVN 7619-3 (ISO 14362-3).

B.4  Cadimi - Cd

Đối với cadimi (Cd), xem B.13.

B.5  Chất mang clo hữu cơ

B.5.1  Yêu cầu chung

Các chất mang bị halogen hóa được sử dụng chủ yếu trong sản xuất polyeste. Bảng B.2 bao gồm danh sách một số các hợp chất này.

Bảng B.2 - Danh sách các chất mang clo hữu cơ

B.5.2  Rủi ro tiềm ẩn

Các chất được liệt kê trong Bảng B.2 là các chất độc và một số chất này là các chất gây ung thư.

B.5.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, hàm lượng của các chất mang clo hữu cơ có thể được thử nghiệm bằng cách sử dụng phương pháp thử trong DIN 54232.

B.6  Crôm và crôm VI

Đối với crôm và crôm VI, xem B.13.

B.7  Nhựa thông

B.7.1  Yêu cầu chung

Nhựa thông còn được gọi là nhựa Hy Lạp hoặc nhựa cây. Phần lớn nhựa thông sử dụng được thu dưới dạng sản phẩm phụ trợ của công nghiệp giấy và được biết đến là nhựa dầu thông. Hai loại nhựa cây này không có cùng thành phần mặc dù chúng có những sản phẩm chung; tuy nhiên có biến thiên về số lượng các hợp chất khác nhau. Chúng thường được sử dụng cho các mục đích giống nhau và có lẽ trong ngành giầy, nhựa dầu thông biến tính được sử dụng thường xuyên nhất.

Cả hai loại nhựa thông gồm có 90 % các axit dạng nhựa và 10 % chất trung tính. Ở nhựa thông loại keo nhựa, axit nhựa chính là axit abietic, trong khi trong nhựa dầu thông axit dehydroabietic là chủ yếu. Axit 7-Oxo-dehydroabietic là sản phẩm ôxy hóa ổn định, được sử dụng làm dấu hiệu cho sự có mặt của các sản phẩm tự ôxy hóa khác ở nhựa thông, ví dụ: axit 15-hydroperoxyabietic. Chất thứ hai được xác định là chất gây dị ứng chủ yếu ở nhựa thông. Tuy nhiên, hydroperoxit này không thích hợp cho phân tích vì không đủ bền.

Nhựa thông là một thành phần trong các mực in, véc ni, chất kết dính (keo dán), xà phòng, hồ giấy, soda, trước đây chúng được dùng làm xi gắn.

B.7.2  Rủi ro tiềm ẩn

Tiếp xúc kéo dài với khói nhựa thông thoát ra trong quá trình hàn có thể gây hen suyễn nghề nghiệp ở những người nhạy cảm, do đó, nhựa thông được coi là một chất gây dị ứng.

Nhựa thông là một trong những nguyên nhân thông thường nhất của dị ứng ngoài da (tiếp xúc), do da tiếp xúc với nhựa thông. Nhựa thông nằm trong danh sách top 10 của tất cả các dị ứng ngoài da được thử nghiệm toàn cầu. Nhựa thông trong giầy được coi là nguyên nhân chính gây mẫn cảm theo khía cạnh này.

CHÚ THÍCH  Nhựa thông được qui định trong luật pháp Liên minh Châu Âu (EU) do tính chất nhạy cảm với da của nhựa thông, các sản phẩm có chứa hơn 1 % nhựa thông được ký hiệu là R 43 (tức là có thể gây kích ứng da). Tuy nhiên, trong luật pháp EU, không có điều khoản về R 42 (dị ứng phổi).

B.7.3  Phương pháp thử

Hiện nay, chưa có tiêu chuẩn để phân tích nhựa thông trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

B.8  Dimetylformamit

B.8.1  Yêu cầu chung

Dimetylformamit (DMF) là hợp chất hữu cơ có công thức (CH₃)₂NC(O)H. Thường được viết tắt là DMF, chất lỏng không màu này trộn lẫn được với nước và phần lớn các chất lỏng hữu cơ. DMF là dung môi thông thường cho các phản ứng hóa học. Dimetylformamit tinh khiết không mùi, trong khi dimetylformamit loại kỹ thuật hoặc thoái hóa thường có mùi tanh do nhiễm dimetylamin (số CAS là [68-12-2]).

Hình B.3 - Cấu trúc phân tử dimetylformamit

Tên của dimetylformamit bắt nguồn từ thực tế là một dẫn xuất của formamit, amit của axit formic. Ứng dụng chủ yếu của dimetylformamit là dung môi có tốc độ bay hơi thấp. Dimetylformamit được sử dụng trong sản xuất xơ acrylic và chất dẻo. Dimetylformamit cũng được sử dụng trong sản xuất chất kết dính, da tổng hợp, xơ, màng và lớp phủ bề mặt.

B.8.2  Rủi ro tiềm ẩn

Dimethylformamit có hại khi hít vào, nuốt hoặc tiếp xúc với da và có thể tác động như một chất gây ung thư. Nuốt hoặc hấp thu qua da có thể gây tử vong. Phơi nhiễm có thể dẫn đến tử vong thai nhi. Phơi nhiễm lâu dài có thể dẫn đến tổn thương thận hoặc gan. Dimethylformamit cũng là một chất kích thích.

B.8.3  Phương pháp thử

Hiện nay, chưa có tiêu chuẩn để phân tích DMF trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

B.9  Dimetylfumarat

B.9.1  Yêu cầu chung

Dimetylfumarat (DMFU) (số CAS [624-49-7]) được sử dụng để điều trị bệnh vẩy nến. Dimetylfumarat là phân tử ưa chất béo, có tính linh động cao trong mô người. Tuy nhiên, do là một α,β-este không no, dimetylfumarat phản ứng nhanh chóng với chất giải độc glutathion bằng phản ứng cộng hợp Michael.

Một ứng dụng khác cho dimetylfumarat là ức chế nấm mốc. Dimetylfumarat được sử dụng làm chất diệt khuẩn.

Hình B.4 - Cấu trúc phân tử dimetylfumarat

B.9.2  Rủi ro tiềm ẩn

Dimetylfumarat đã được phát hiện là chất nhạy cảm ở nồng độ rất thấp, gây ra eczema rộng, rõ rệt, rất khó điều trị. Nồng độ thấp khoảng 1 ppm (0,998 859 mg/L) có thể gây phản ứng dị ứng.

CHÚ THÍCH  Sự cố “ghế độc” đã gây chú ý của công chúng về nguy cơ cực kỳ nhạy cảm, khi một nhà sản xuất Trung Quốc sản xuất ghế sofa hai chỗ ngồi, chứa các túi DMFU bên trong để ngăn chặn nấm mốc trong khi lưu kho hoặc vận chuyển. Nguyên nhân được xác định là phản ứng dị ứng do dimetylfumarat gây ra.

B.9.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, hàm lượng DMFU có thể được thử bằng phương pháp thử trong TCVN 10943 (ISO/TS 16186).

B.10  Thuốc nhuộm phân tán

B.10.1  Yêu cầu chung

Nói chung, có thể mô tả thuốc nhuộm là một chất màu, có ái lực đối với chất nền mà thuốc nhuộm được áp dụng. Thuốc nhuộm thường được sử dụng trong dung dịch nước và có thể cần đến chất cầm màu để cải thiện độ bền màu của thuốc nhuộm trên xơ. Cả thuốc nhuộm và pigment đều có màu sắc vì chúng hấp thụ ưu tiên một số bước sóng ánh sáng. Trái với thuốc nhuộm, pigment thông thường không hòa tan và không có độ bám dính với chất nền. Một số thuốc nhuộm có thể kết tủa với muối trơ để tạo ra pigment màu đỏ.

Danh sách thuốc nhuộm gây dị ứng trong Bảng B.3 và thuốc nhuộm gây ung thư trong Bảng B.4.

Bảng B.3 - Danh sách các thuốc nhuộm phân tán gây dị ứng

Thuốc nhuộm phân tán (xem Bảng B.3 và Bảng B.4) ban đầu được phát triển để nhuộm xenlulo axetat và ít tan trong nước. Thuốc nhuộm được nghiền mịn với sự có mặt của chất phân tán và sau đó được bán dưới dạng hồ nhão hoặc sấy phun và được bán dưới dạng bột.

Thuốc nhuộm phân tán cũng có thể sử dụng để nhuộm xơ nylon, xenlulo triaxetat, polyeste và acrylic. Trong một số trường hợp, yêu cầu phải có nhiệt độ nhuộm 130º C và sử dụng bể nhuộm áp suất. Kích thước hạt rất mịn đem lại một diện tích bề mặt lớn hỗ trợ sự hòa tan để cho phép xơ hấp thu. Tốc độ nhuộm có thể bị ảnh hưởng đáng kể bởi lựa chọn tác nhân phân tán sử dụng trong quá trình nghiền.

Bảng B.4 - Danh sách các thuốc nhuộm gây ung thư

B.10.2  Rủi ro tiềm ẩn

Một số lượng nhất định các thuốc nhuộm này là chất gây ung thư hoặc chất gây dị ứng.

B.10.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, hàm lượng của thuốc nhuộm phân tán có thể được thử bằng phương pháp thử trong DIN 54231.

B.11  Chất chống cháy

B.11.1  Yêu cầu chung

Các chất chống cháy (xem Bảng B.5) là các vật liệu ức chế hoặc chống lại sự lan truyền lửa. Chất chống cháy có thể là các chất có nguồn gốc tự nhiên, ví dụ: amiăng cũng như các vật liệu tổng hợp, thường là các halocacbon, ví dụ: diphenyl ete đa brom hóa (các PBDE) và các biphenyl đa clo hóa (các PCB).

Các chất chống cháy được thêm vào polyme sử dụng trong một loạt các vật liệu, chẳng hạn như thiết bị điện và điện tử, sơn và dệt may. Diphenyl ete đa brom hóa (các PBDE) được gọi là phụ gia chống cháy. Các PBDE được sử dụng làm hỗn hợp thương mại, với các mức độ brom hóa khác nhau. Thông thường, các PBDE có thể chiếm từ 5 % đến 20 % tổng khối lượng của sản phẩm mà chúng được thêm vào. Vì các hóa chất này không có liên kết hóa học nên chúng có thể tách ra từ các sản phẩm polymer và phát tán vào môi trường.

B.11.2  Rủi ro tiềm ẩn

Các PBDE có thể được tích tụ trong cơ thể người và có tác hại đến sức khỏe con người và môi trường. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy các hóa chất này có thể gây độc gan, gây độc tuyến giáp và gây độc cho phát triển thần kinh.

Danh sách các chất chống cháy có hại được cho trong Bảng B.5.

Bảng B.5 - Danh sách các chất chống cháy có hại

B.11.3  Phương pháp thử

Hiện nay, chưa có tiêu chuẩn để phân tích chất chống cháy trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

B.12  Formaldehyt

B.12.1  Yêu cầu chung

Formaldehyt (metanal) là hợp chất hóa học có công thức H₂CO. Formaldehyt tồn tại ở nhiều dạng ngoài H₂CO: tri-me vòng trioxan và polyme paraformaldehyt. Số CAS là [50-00-0].

Formaldehyt là một chất trung gian trong quá trình oxy hóa (hoặc đốt cháy) mêtan cũng như các hợp chất cacbon khác. Formaldehyt có thể tìm thấy trong khói từ cháy rừng, trong khí thải ô tô, và trong khói thuốc lá. Trong khí quyển, formaldehyt được tạo ra bởi tác động của ánh sáng mặt trời và ôxy lên khí mê-tan trong khí quyển và các hydrocacbon khác. Do đó, formaldehyt trở thành một phần của ô nhiễm do khói.

Hình B.5 - Cấu trúc phân tử của formaldehyt

B.12.2  Rủi ro tiềm ẩn

Formaldehyt có thể gây độc hại, dị ứng và ung thư. Do nhựa formaldehyt được sử dụng trong nhiều vật liệu xây dựng, formaldehyt là một trong những chất gây ô nhiễm không khí trong nhà phổ biến. Ở nồng độ lớn hơn 0,1 ppm (0,998 859 mg/L) trong không khí, formaldehyt có thể gây kích ứng mắt và màng nhầy, dẫn đến chảy nước mắt. Nếu hít vào, formaldehyt ở nồng độ này có thể gây đau đầu và cảm giác nóng rát ở cổ họng, và khó thở, cũng như gây ra hoặc làm nặng thêm các triệu chứng hen suyễn. Formaldehyt được xếp vào loại chất gây ung thư ở người. Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế đã có những bằng chứng đầy đủ rằng formaldehyt có thể gây ung thư mũi họng ở người. Formaldehyt có thể gây dị ứng và là một trong các chất cần phải thử nghiệm.

B.12.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, hàm lượng Formaldehyt có thể được thử bằng một trong số các phương pháp thử:

- EN 120,

- EN 717-3,

- TCVN 7535-1 (ISO 17226-1),

- TCVN 7535-2 (ISO 17226-2), hoặc

- TCVN 7421-1 (ISO 14184-1).

B.13  Kim loại nặng

B.13.1  Yêu cầu chung

Các kim loại nặng hoặc các nguyên tố kim loại có thể được xác định cho các mục đích khác nhau.

Trong tiêu chuẩn này, antimon (Sb), asen (As), bari (Ba), cadimi (Cd), crôm (Cr), cô ban (Co), đồng (Cu), chì (Pb), thủy ngân (Hg), niken (Ni), selen (Se) và kẽm (Zn) là các kim loại nặng được xem xét.

B.13.1.1  Danh sách các kim loại nặng

B.13.1.1.1  Các kim loại nặng có thể chiết xuất

Các kim loại nặng có thể chiết xuất (Sb, As, Ba, Pb, Cd, Cr, Co, Cu, Ni, Hg, Se và Zn) là lượng kim loại có thể được chiết xuất từ vật liệu hoặc sản phẩm sử dụng dung dịch chiết. Việc lựa chọn dung dịch phụ thuộc vào mục đích thử nghiệm. Ví dụ:

- nước được sử dụng để rửa trôi chất thải;

- dung dịch axit clohydric để mô phỏng sự nuốt (không bao giờ được sử dụng cho giầy dép);

- mồ hôi nhân tạo để mô phỏng quá trình mặc.

CHÚ THÍCH  Bari không phải kim loại nặng và selen là phi kim. Tuy nhiên, chúng thường được đề cập trong danh sách các kim loại nặng.

B.13.1.1.2  Tổng các kim loại nặng

Tổng các kim loại nặng (Sb, As, Ba, Pb, Cd, Cr, Co, Cu, Ni, Hg, Se và Zn) là tổng lượng kim loại có chứa trong vật liệu hoặc sản phẩm. Phưong pháp thử bao gồm phân hủy hoàn toàn mẫu, và sau đó định lượng kim loại.

Hàm lượng kim loại nặng luôn luôn được sử dụng để xác định liệu một chất thải có thể được chôn lấp hay không.

B.13.1.1.3  Kim loại nặng trong giầy dép cho trẻ em dưới 36 tháng tuổi

Các kim loại nặng có thể chiết xuất (Sb, As, Ba, Cd, Cr, Pb, Hg và Se) là lượng các kim loại có thể chiết xuất từ vật liệu hoặc sản phẩm bằng dung dịch axit. Chỉ phải thực hiện thử nghiệm này trong trường hợp có nguy cơ trẻ nuốt sản phẩm.

B.13.2  Rủi ro tiềm ẩn

Bảng B.6 bao gồm danh sách liệt kê các kim loại nặng và rủi ro tiềm ẩn liên quan đến chúng.

Bảng B.6 - Danh sách các kim loại nặng và các rủi ro liên quan

B.13.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, có thể thử hàm lượng của các kim loại nặng bằng một trong các phương pháp thử trong:

- EN 14602,

- TCVN 9556-1 (ISO 17072-1), hoặc

- TCVN 9556-2 (ISO 17072-2).

B.13.4  Trường hợp đặc biệt

B.13.4.1  Cadimi

Cadimi được sử dụng phần lớn trong các sản phẩm chất dẻo, đặc biệt là PVC.

Cadimi có thể được thử nghiệm theo phương pháp trong TCVN 11320 (EN 1122).

B.13.4.2  Crôm VI

Chromium VI có thể xuất hiện trong da thuộc crôm bởi phản ứng hóa học không mong muốn, tùy thuộc vào nhiều thông số (làm sạch da, điều kiện lưu giữ, tác nhân thuộc da, v.v...).

Trong quá khứ, crôm VI được sử dụng cho qui trình nhuộm cầm màu vật liệu dệt.

Các hợp chất Cr(VI) gây kích ứng mắt, da và niêm mạc. Phơi nhiễm thường xuyên với các hợp chất Cr(VI) có thể gây tổn thương mắt vĩnh viễn, nếu không được điều trị đúng cách. Cr(VI) là một chất gây ung thư và chất gây dị ứng đối với người.

Chromium VI có thể được xác định trực tiếp từ da hoặc sau khi lão hóa da bằng phương pháp thử đặc biệt, ví dụ: TCVN 8832 (ISO 17075).

B.13.4.3  Niken

Niken thường được dùng để phủ các chi tiết kim loại. Khóa cài hoặc các chi tiết trang trí có thể được sử dụng trong sản xuất giầy. Các chi tiết này được chế tạo từ các loại kim loại hoặc hợp kim đặc biệt khác nhau. Việc hoàn thiện bề ngoài cho các chi tiết này rất quan trọng để tạo ra cách hoàn thiện theo ý muốn như bóng láng, màu sắc, phong cách cổ, v.v...

Việc hoàn thiện bề ngoài có thể đạt được qua các quá trình khác nhau, như đánh bóng, phun cát và mạ niken.

Tiêu chuẩn này chỉ áp dụng cho các chi tiết kim loại khi tiếp xúc lâu với da (ô dê, khóa, khóa kéo, v.v...).

Những người nhạy cảm có thể biểu hiện dị ứng da với niken.

Niken có thể được thử theo phương pháp được mô tả trong EN 1811, EN 12472 và CEN CR 12471.

B.14  Mercaptobenzothiazol

B.14.1  Yêu cầu chung

Mercaptobenzothiazol là chất được sử dụng trong sản xuất cao su (tự nhiên hoặc tổng hợp). Mercaptobenzothiazol được bổ sung vào latex hoặc chất tổng hợp để cải thiện quá trình lưu hóa và làm giảm tốc độ lão hóa (tác nhân chống oxy hóa). Số CAS là [149-30-4].

Hình B.6 - Cấu trúc phân tử mercaptobenzothiazol

B.14.2  Rủi ro tiềm ẩn

Mercaptobenzothiazol là một chất gây dị ứng.

B.14.3  Phương pháp thử

Hiện nay, chưa có tiêu chuẩn để phân tích mercaptobenzothiazol trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

B.15  Protein chiết xuất được từ latex

B.15.1  Yêu cầu chung

Latex cao su tự nhiên (cis-1,4-polyisopren) được sử dụng đa dạng trong các sản phẩm, nếu được lưu hóa. Khi latex được sử dụng dưới dạng cô đặc để sản xuất các sản phẩm nhúng như găng tay kiểm tra y tế, vòng tránh thai, dây đàn hồi và chất kết dính, latex có thể chứa các protein dư.

B.15.2  Rủi ro tiềm ẩn

Các chất này là các chất gây dị ứng, có khả năng gây sốc phản vệ ở những người nhạy cảm. Điều này được gọi là “dị ứng cao su loại 1”.

B.15.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, hàm lượng của các protein chiết xuất được từ latex có thể được thử bằng một trong các phương pháp được mô tả trong EN 455-3 (để đánh giá về mặt sinh học).

B.16  N-etylphenylamin

B.16.1  Yêu cầu chung

N-etylphenylamin (N-etylaminobenzen) là amin bậc hai được sử dụng làm sản phẩm trung gian cho thuốc nhuộm, số CAS là [103-69-5].

Hình B.7 - Cấu trúc phân tử N-etylphenylamin

B.16.2  Rủi ro tiềm ẩn

N-etylphenylamin gây độc khi bị hít vào, thông qua tiếp xúc với da và nếu nuốt.

B.16.3  Phương pháp thử

Hiện nay, chưa có tiêu chuẩn để phân tích N-etylphenylamin trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

B.17  Niken - Ni

Đối với niken, xem B.13.

B.18  Nitrosamin

B.18.1  Yêu cầu chung

Các nitrosamin là các hợp chất hóa học có cấu trúc hóa học R₁N(-R₂)-N=O, một số trong các nitrosamin có thể là chất gây ung thư.

Các nitrosamin có thể được sử dụng trong sản phẩm cao su, thuốc trừ sâu và một số mỹ phẩm.

Hình B.8 — Cấu trúc phân tử các nitrosamin

B.18.2  Rủi ro tiềm ẩn

Các nitrosamin có thể gây ung thư ở nhiều loài động vật khác nhau, dấu hiệu cho thấy chúng cũng có thể gây ung thư ở người. Dữ liệu dịch tễ học cho thấy nitrosamin trong thực phẩm bảo quản có thể gây ung thư dạ dày.

Các chất này phải được xác định trong giầy dép cho trẻ em dưới 36 tháng tuổi.

B.18.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, hàm lượng của các nitrosamin có thể được xác định bởi TCVN 10069 (EN 12868).

B.19  Alkylphenol và alkylphenoletoxylat (NP, OP, NPEO, OPEO)

B.19.1  Yêu cầu chung

Các alkylphenol (AP) và các alkylphenoletoxylat (APEO) được sử dụng trong chất dẻo làm chất phụ gia, chất hóa dẻo và các thành phần hoạt tính bề mặt trong chất tẩy rửa công nghiệp và chất nhũ hóa. Alkylphenoletoxylat hóa và các alkylphenoletoxylat (APEO) được sử dụng làm chất hoạt động bề mặt công nghiệp trong sản xuất len và kim loại, làm chất nhũ hóa để trùng hợp nhũ tương, trong chất tẩy rửa phòng thử nghiệm và thuốc trừ sâu.

AP được sử dụng phổ biến là nonylphenol (NP) và, ở mức độ thấp hơn, octylphenol (OP), trong cả hai trường hợp phần lớn là các đồng phân được thế ở vị trí para (> 90%). APEO được tạo ra bởi phản ứng ngưng tụ của AP với etylen ôxit. Trong khi các sản phẩm ngưng tụ thấp hơn (số đơn vị etoxylat vào khoảng 4) được sử dụng làm chất nhũ hóa, etoxylat cao hơn được sử dụng trong làm sạch vật liệu dệt và thảm và làm chất nhũ hóa trong dung môi và thuốc trừ sâu cho nông nghiệp. So với AP, nonylphenol etoxylat (NPEO) được sử dụng rộng rãi hơn octylphenol etoxylat (OPEO). AP hòa tan vừa phải trong nước trong khi APEO thường hòa tan trong nước nhiều hơn so với AP gốc.

CHÚ THÍCH  Các APE là thành phần của một số chất tẩy rửa gia dụng; ở châu Âu, do lo ngại về môi trường, chúng được thay thế bằng rượu ethoxylat đắt hơn nhưng an toàn hơn.

B.19.2  Rủi ro tiềm ẩn

Nonylphenol và các nonyphenol etoxylat (NPEO) là một mối nguy cho người và cho an toàn môi trường trong quá trình pha chế hóa chất (không phải trong các sản phẩm cuối cùng).

B.19.3  Phương pháp thử

Hiện nay, chưa có tiêu chuẩn để phân tích alkylphenol và các alkylphenoletoxylat trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

B.20  Thiếc hữu cơ

B.20.1  Yêu cầu chung

Các hợp chất hữu cơ thiếc hoặc các stannan là các hợp chất hóa học trên cơ sở thiếc. Thiếc tributyl ôxit (hoặc viết tắt là thiếc tributyl) được sử dụng rộng rãi làm chất bảo quản gỗ. Các hợp chất thiếc tributyl được sử dụng làm tác nhân chống bám sinh vật biển.

Có ba ứng dụng chính cho các hợp chất hữu cơ thiếc. Thứ nhất, việc sử dụng thiếc tributyl (TBT) trong sơn chống hà cho tàu, thứ hai, việc sử dụng thiếc triphenyl (TPhT) làm thuốc trừ sâu, và thứ ba, việc sử dụng các hợp chất butyl- và thiếc octyl làm chất ổn định trong polyme. Do đó, nhiều sản phẩm vật liệu dệt có chứa các bộ phận polyme, chẳng hạn như áo phông có in, băng vệ sinh, lớp bọc và tã có thể chứa các hợp chất hữu cơ thiếc. Trong một số trường hợp, hợp chất hữu cơ thiếc được sử dụng làm thuốc trừ nấm trên vật liệu dệt phơi nhiễm với điều kiện thời tiết khắc nghiệt như vải bạt.

B.20.2  Rủi ro tiềm ẩn

Các thiếc hữu cơ hóa trị 3 rất độc. Các thiếc tri-n-alkyl là độc tố thực vật và do đó không được sử dụng trong nông nghiệp. Tùy thuộc vào các nhóm hữu cơ, chúng có thể là chất diệt khuẩn mạnh và thuốc diệt nấm. Các thiếc tributyl được sử dụng làm chất diệt khuẩn công nghiệp, ví dụ: như chất chống nấm trong vật liệu dệt và giấy, bột giấy và hệ thống nghiền giấy, nhà máy bia và hệ thống làm mát công nghiệp. Các thiếc tributyl cũng được sử dụng trong sơn chống hà. Các thiếc triphenyl được sử dụng làm các thành phần hoạt tính của các loại sơn chống nấm và thuốc diệt nấm nông nghiệp. Các thiếc triorgano khác được sử dụng làm thuốc trừ mạt và rầy.

Các thiếc diorgano không có hoạt tính kháng nấm, độc tính thấp và hoạt tính kháng khuẩn thấp, ngoại trừ các thiếc diphenyl. Chúng được sử dụng trong sản xuất polyme, như chất ổn định nhiệt PVC, và là chất xúc tác trong sản xuất polyuretan và đóng rắn silicon.

Thiếc monoorgano không có hoạt tính diệt khuẩn và độc tính của chúng đối với động vật có vú rất thấp. Thiếc methyl, thiếc butyl, thiếc octyl và các thiếc monoeste được sử dụng làm chất ổn định nhiệt PVC.

B.20.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, hàm lượng của các thiếc hữu cơ có thể được thử bằng phương pháp thử trong TCVN 10941 (ISO/TS 16179).

B.21  Orthophenylphenol

B.21.1  Yêu cầu chung

2-Phenylphenol, hoặc o-phenylphenol, là một hợp chất hữu cơ, được gắn hai vòng benzen và một nhóm hydroxyl phenolic. Orthophenylphenol là một chất diệt khuẩn được sử dụng làm chất bảo quản.

Ứng dụng chính của 2-phenylphenol là thuốc diệt nấm nông nghiệp. 2-phenylphenol cũng được sử dụng để khử trùng trên xơ và các vật liệu khác. 2-phenylphenol được sử dụng để khử trùng bệnh viện và thiết bị thú y. Các công dụng khác là trong ngành công nghiệp cao su và là thuốc thử trong phòng thử nghiệm. 2-phenylphenol cũng được sử dụng trong sản xuất các loại thuốc diệt nấm khác, thuốc nhuộm, nhựa và hóa chất cho cao su. Số CAS là [90-43-7].

Muối natri của orthophenylphenol, natri orthophenylphenol, được sử dụng làm chất bảo quản.

Hình B.9 - Cấu trúc phân tử orthophenylphenol

B.21.2  Rủi ro tiềm ẩn

Tiếp xúc với mắt có thể gây kích ứng nghiêm trọng và bỏng có thể gây tổn thương mắt. Đối với một số người, 2-phenylphenol cũng có thể gây kích ứng da. 2-phenylphenol có liên quan đến sự hiếu động thái quá ở trẻ em.

B.21.3  Phương pháp thử

Theo tiêu chuẩn này, hàm lượng của orthophenylphenol có thể được thử bằng phương pháp thử trong TCVN 9555 (ISO 13365).

B.22  Chất phá hủy tầng ôzôn

B.22.1  Yêu cầu chung

Các cloflocacbon (CFC) (xem Bảng B.7) được sử dụng trong các thiết bị điều hòa/làm mát không khí, làm nhiên liệu phản lực phun sol khí trước những năm 1980, và trong các quá trình làm sạch thiết bị điện tử tinh vi. Chúng cũng xuất hiện dưới dạng sản phẩm phụ của một số quá trình hóa học. Không có nguồn tự nhiên đáng kể nào được phát hiện đối với các hợp chất này. Sự hiện diện của chúng trong khí quyển gần như là hoàn toàn do con người sản xuất ra.

Có thể xác định hai loại chất:

a) Chất loại I: một trong nhiều nhóm hóa chất có khả năng làm suy giảm ôzôn từ 0,2 trở lên;

b) Chất loại II: một trong nhiều nhóm hóa chất có khả năng làm suy giảm ôzôn dưới 0,2.

Danh sách các chất phá hủy tầng ôzôn loại I được cho trong Bảng B.7.

B.22.2  Rủi ro tiềm ẩn

Bất cứ khi nào các hóa chất phá hủy tầng ôzôn lên đến tầng bình lưu, chúng bị phân rã bởi tia cực tím và giải phóng các nguyên tử clo. Các nguyên tử clo hoạt động như một chất xúc tác và mỗi nguyên tử có thể phá vỡ hàng chục nghìn phân tử ôzôn trước khi bị loại bỏ khỏi tầng bình lưu. Với tuổi thọ của các phân tử CFC, thời gian phục hồi được đo trong nhiều thập kỷ. Theo tính toán, một phân tử CFC mất trung bình 15 năm để đi từ tầng mặt đất lên đến tầng khí quyển trên, và chất phá hủy tầng ôzôn có thể lưu trú ở đó hàng thế kỷ, phá hủy tới một trăm nghìn phân tử ôzôn trong thời gian đó.

B.22.3  Phương pháp thử

Hiện nay, chưa có tiêu chuẩn để phân tích chất phá hủy tầng ôzôn trong giầy dép và các chi tiết của giầy dép.

Bảng B.7 - Danh sách các chất phá hủy tầng ôzôn loại I