Quyết định 24/2007/QĐ-BXD của Bộ Xây dựng về việc ban hành TCXDVN 397: 2007 Hoạt độ phóng xạ tự nhiên của vật liệu xây dựng - Mức an toàn trong sử dụng và phương pháp thử

Bộ xây dựng                      cộng hoà xã hội chủ nghĩa việt nam

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

Số: 24/2007/QĐ- BXD

Hà Nội, ngày 07 tháng 6 năm 2007

QUYẾT ĐỊNH

Về việc ban hành TCXDVN 397:2007 " Hoạt độ phóng xạ tự nhiên của vật liệu xây dựng – Mức an toàn trong sử dụng và phương pháp thử"

BỘ TRƯỞNG BỘ XÂY DỰNG

Căn cứ Nghị định số 36/2003/NĐ-CP ngày 4/4/2003 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức Bộ Xây dựng;

Xét đề nghị của Vụ trưởng Vụ Khoa học Công nghệ,

QUYẾT ĐỊNH

Điều 1. Ban hành kèm theo quyết định này 01 Tiêu chuẩn xây dựng Việt nam:

TCXDVN 397:2007 " Hoạt độ phóng xạ tự nhiên của vật liệu xây dựng – Mức an toàn trong sử dụng và phương pháp thử".

Điều 2. Quyết định này có hiệu lực sau 15 ngày, kể từ ngày đăng công báo.

Điều 3. Các Ông Chánh Văn phòng Bộ, Vụ trưởng Vụ Khoa học Công nghệ và Thủ trưởng các đơn vị có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

KT. BỘ TRƯỞNG

Nơi nhận:                                                                      Thứ trưởng

- Như điều 3

- Website Chính Phủ

- Công báo

- Bộ KH&CN

- Bộ Tư phápn    đã ký

- Vụ Pháp chế

- Lưu VP, Vụ KHCN                  Nguyễn  Văn  Liên
tiêu chuẩn xây dựng việt nam

tcxdvn 397:2007

ho¹t ®é phãng x¹ tù nhiªn cña vËt liÖu x©y dùng - Møc an toµn trong sö dông vµ ph­¬ng ph¸p thö

Natural radioactivity of  building materials

-  levels of safety and test methods

Lêi nãi ®Çu

Tiêu chuẩn TCXDVN 397:2007 "Hoạt độ phóng xạ tự nhiên của vật liệu xây dựng - Mức an toàn trong sử dụng và phương pháp thử " được Bộ Xây dựng ban hành theo

Quyết định số 24/2007/QĐ-BXD ngày 07 tháng 6 năm 2007.

1. Ph¹m vi  ¸p dông:

Tiªu chuÈn nµy quy ®Þnh møc ho¹t ®é phãng x¹ tù nhiªn cña vËt liÖu x©y dùng v« c¬-phi kim tõ nguån gèc tù nhiªn (®¸, sái, c¸t, ®Êt,…) hoÆc nh©n t¹o (g¹ch, ngãi, tÊm lîp, tÊm èp, l¸t, trang trÝ, xi m¨ng, v÷a,…) khi ®­a vµo c«ng tr×nh x©y dùng ®Ó b¶o ®¶m søc khoÎ, an toµn cho ng­êi sö dông c«ng tr×nh.

2. Tµi liÖu viÖn dÉn:

TCVN 6398 -10:2000 (ISO 31-10:1992) §¹i l­îng vµ ®¬n vÞ ®o – PhÇn 10: Ph¶n øng h¹t nh©n vµ bøc x¹ ion ho¸.

TCVN 6866:2001 Antoµn bøc x¹ - Giíi h¹n liÒu ®èi víi nh©n viªn bøc x¹ vµ d©n chóng.

C¸c nguyªn t¾c an toµn phãng x¹ liªn quan ho¹t ®é phãng x¹ tù nhiªn cña vËt liÖu x©y dùng - An toµn phãng x¹ 112, Uû ban ch©u ¢u, 1999.

3.ThuËt ng÷, ®Þnh nghÜa

3.1. Ho¹t ®é phãng x¹ (A):

Lµ gi¸ trÞ kú väng cña sè dÞch chuyÓn h¹t nh©n ngÉu nhiªn tõ mét tr¹ng th¸I n¨ng l­îng cô thÓ (dN), x¶y ra trong mét trong thêi gian ng¾n (dt) cña mét l­îng h¹t nh©n, trong mét ®¬n vÞ thêi gian:

A = dN/dt

Theo hÖ SI, ®¬n vÞ cña ho¹t ®é phãng x¹ lµ gi©y mò trõ mét (s-1), ®­îc gäi lµ Becquerel (Bq).

3.2. Ho¹t ®é phãng x¹ riªng (Cj) cña h¹t nh©n phãng x¹ j :

Lµ ho¹t ®é phãng x¹ tù nhiªn cña h¹t nh©n phãng x¹ j trong mÉu chia cho khèi l­îng cña mÉu ®ã, ®¬n vÞ ®o lµ Bq/kg. Ho¹t ®é phãng x¹ riªng Cj ®èi víi vËt liÖu x©y dùng bao gåm ho¹t ®é phãng x¹ cña c¸c h¹t nh©n phãng x¹ Radi, Thori vµ Kali (CRa , C Th vµ C K ).

3.3. Chỉ số hoạt độ phóng xạ an toàn (I):

Là chỉ số phản ánh hoạt độ phóng xạ tổng hợp của các hoạt độ phóng xạ tự nhiên riêng CRa , CTh và C K của vật liệu. Chỉ số hoạt độ phóng xạ an toàn (I) là đại lượng không thứ nguyên.

3.4. Liều hiệu dụng (E): Là đại lượng phản ánh ảnh hưởng của phóng xạ lên sinh vật sống, theo TCVN 6866:2001 được tính theo công thức:

Trong ®ã:  WT  lµ träng sè m« T vµ HT  lµ liÒu t­¬ng ®­¬ng cña m« T.

§¬n vÞ cña liÒu hiÖu dông lµ J/kg vµ ®­îc gäi lµ Sievert (Sv). Trong thùc tÕ cßn sö dông ®¬n vÞ nhá h¬n lµ mili Sievert (mSv).

TCXDVN 397:2007

4. Quy định mức hoạt độ phóng xạ của vật liệu xây dựng.

C¸c h¹t nh©n phãng x¹ tù nhiªn trong vËt liÖu x©y dùng chñ yÕu gåm c¸c h¹t nh©n phãng x¹  Ra®i-226, Thori-232 vµ K-40.

Căn cứ để xác định mức phóng xạ của các hạt nhân phóng xạ tự nhiên của vật liệu xây dựng  là mức phóng xạ của các hạt nhân phóng xạ tự nhiên (Ra-226, Th-232 và K-40) của vật liệu xây dựng được thiết lập trên cơ sở  liều hiệu dụng đối với dân chúng do vật liệu xây dựng gây ra không vượt quá 1 mSv/năm, thông qua chỉ số hoạt độ phóng xạ an toàn (I), không tính khí Radon, không tính tới sự đóng góp của phông phóng xạ môi trường.

Mức hoạt độ phóng xạ an toàn của vật liệu xây dựng sử dụng được đánh giá thông qua chỉ số hoạt độ phóng xạ an toàn (I) theo quy định ở bảng 1.

5. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ho¹t ®é phãng x¹ riªng cña vËt liÖu

5.1 . Nguyªn t¾c:

Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ho¹t ®é phãng x¹ riªng cña vËt liÖu x©y dùng lµ ph­¬ng ph¸p phæ kÕ gamma ®o bøc x¹ gamma tù nhiªn theo c¸c møc n¨ng l­îng kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh ho¹t ®é phãng x¹ riªng cña c¸c h¹t nh©n phãng x¹ U (Ra), Th vµ K cã trong vËt liÖu.

Ho¹t ®é phãng x¹ cña vËt liÖu x©y dùng ®­îc x¸c ®Þnh dùa trªn nguyªn t¾c ®o c­êng ®é c¸c møc n¨ng l­îng bøc x¹ gamma ®¹i diÖn cho c¸c h¹t nh©n phãng x¹ U(Ra), Th vµ K cã trong vËt liÖu  vµ so chóng víi mÉu chuÈn cña m¸y ®o, tõ ®ã x¸c ®Þnh ho¹t ®é phãng x¹ riªng cña chóng.

5.2. ThiÕt bÞ ®o phæ kÕ gamma:

5.2.1. CÊu t¹o, nguyªn lý ho¹t ®éng:

H×nh1 chØ ra s¬ ®å nguyªn lý cÊu t¹o cña hÖ phæ kÕ gamma. HÖ phæ kÕ gamma thÝch hîp ®Ó x¸c ®Þnh chØ sè ho¹t ®é phãng x¹ lµ phæ kÕ gamma sö dông ®Çu dß nhÊp nh¸y NaI(Tl) hoÆc c¸c lo¹i ®Çu dß kh¸c cã ®é ph©n gi¶i n¨ng l­îng tèt h¬n. §Çu ®o (1) lµ ®Çu dß nhÊp nh¸y NaI(Tl). Hép cao ¸p (2) lµ nguån cÊp cao ¸p cho ®Çu ®o. Bøc  x¹ gamma ph¸t ra tõ mÉu vËt  liÖu cÇn ®o (5) ®­îc ®Çu ®o (1) ghi nhËn vµ ®­îc biÕn ®æi thµnh tÝn hiÖu ®iÖn. TÝn hiÖu nµy ®­îc khuÕch ®¹i ë khèi tiÒn khuÕch ®¹i vµ khuyÕch ®¹i (3). TiÕp ®ã tÝn hiÖu sÏ ®­îc khuyÕch ®¹i vµ xö lý bªn trong m¸y ®Ó ph©n lo¹i vµo mét trong ba cöa sæ n¨ng l­îng ®¹i diÖn cho nh©n phãng x¹ U(Ra), Th vµ K. Sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch 3 thµnh phÇn ®Ó x¸c ®Þnh ho¹t ®é phãng x¹ cña c¸c nh©n phãng x¹ U(Ra), Th vµ K cã trong mÉu ®o. KÕt qu¶ ph©n tÝch ®­îc hiÓn thÞ trong khèi ph©n tÝch hiÖn sè (4). KÕt qu¶ hiÖn sè lµ ho¹t ®é phãng x¹ cña c¸c nh©n phãng x¹ U(Ra), Th vµ K (®¬n vÞ Bq/kg).



1- §Çu ®o    2- Hép cao ¸p      3- Khèi tiÒn khuÕch ®¹i vµ khuÕch ®¹i

4- Khèi ph©n tÝch hiÖn sè  5- VËt ®o

H×nh 1. S¬ ®å  nguyªn lý cÊu t¹o thiÕt bÞ phæ kÕ gamma

5.2.2. Yªu cÇu ®èi víi thiÕt bÞ:

HÖ phæ kÕ gamma ph¶i b¶o ®¶m c¸c yªu cÇu sau:

- D¶i n¨ng l­îng bøc x¹ gamma ghi nhËn tõ 0,1 ®Õn 3 MeV (Mega electron volt);

- Bé c¸c mÉu chuÈn ho¹t ®é phãng x¹ cña c¸c h¹t nh©n phãng x¹ tù nhiªn Ra-226, Th-232 vµ K-40  ®· ®­îc ®¨ng kiÓm quèc gia hoÆc quèc tÕ.

- ThiÕt bÞ ®o ®­îc kiÓm tra ®¨ng kiÓm quèc gia phï hîp víi Chøng chØ ®o l­êng quèc gia, cã Quy ®Þnh h­íng dÉn thùc hiÖn ®o vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶.

5.3.  TiÕn hµnh ®o:

- ChuÈn bÞ thiÕt bÞ  ®Ó ®o theo Quy ®Þnh h­íng dÉn vËn hµnh thiÕt bÞ. §o kiÓm tra ho¹t ®éng cña thiÕt bÞ víi mÉu chuÈn, sai sè gi÷a 2 lÇn ®o kh«ng v­ît 5%.

-TiÕn hµnh ®o ho¹t ®é phãng x¹ tù nhiªn theo Quy ®Þnh h­íng dÉn vËn hµnh thiÕt bÞ.

5.4. §o t¹i hiÖn tr­êng:

5.4.1. Ph¹m vi ¸p dông:

Ph­¬ng ph¸p hiÖn tr­êng dïng ®Ó ®¸nh gi¸ s¬ bé ho¹t ®é phãng x¹ riªng cña nguyªn liÖu vµ s¶n phÈm vËt liÖu x©y dùng.

5.4.2. C¸c vÞ trÝ ®o:

5.4.2.1. §o vËt liÖu rêi t¹i kho, b·I, má:

- T¹i c¸c ®èng liÖu h×nh c«n hay ®èng liÖu tr¶I dµi: ®o theo chu vi mÆt c¾t ngang víi kho¶ng c¸ch kh«ng lín h¬n 10m, chiÒu cao cña mÆt c¾t  ngang so víi ®¸y ®èng kh«ng nhá h¬n 1m.

- T¹i má: ®o ë c¸c ®iÓm c¾t lé tuyÕn 10x10m.

5.4.2.2. §o vËt liÖu x©y dùng rêi trªn c¸c ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn:

- VÞ trÝ ®o ë kho¶ng c¸ch kh«ng Ýt h¬n 1m c¸ch thµnh ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn, sè ®iÓm ®o nh­ sau:

+ Trªn c¸c toa ®­êng s¾t- kh«ng Ýt h¬n 2 ®iÓm/toa;

+ Trªn «t« - 1 ®iÓm ë gi÷a thïng xe;

+ Trªn tµu thuû – kh«ng Ýt h¬n 2 ®iÓm däc theo trôc tµu.

5.4.2.3. §o s¶n phÈm vËt liÖu x©y dùng:

- T¹o khèi h×nh hép ®¸y 1,2x1,2m cao 0,5m tõ c¸c s¶n phÈm ®ã hay chän côm s¶n phÈm (palÐt) cã kÝch th­íc nªu trªn nh­ng ®­îc xÕp ®Æc xÝt vµ ®o kiÓm tra ë chÝnh gi÷a mÆt trªn cña ®èng s¶n phÈm ®ã.

5.4.3.TiÕn hµnh ®o b»ng c¸ch ®Æt ®Çu ®o cña m¸y ®o phãng x¹ vµo ®iÓm ®o trªn bÒ mÆt ph¼ng cña vËt liÖu. BÒ mÆt ®­îc coi lµ ph¼ng khi kÝch th­íc låi (lâm) kh«ng v­ît ®­êng kÝnh cña ®Çu ®o.

L­u ý: + T¹i mçi ®iÓm ®o tiÕn hµnh kh«ng Ýt h¬n 3 lÇn ®o liªn tiÕp vµ lÊy gi¸ trÞ trung b×nh.

+ §Ó gi¶m ¶nh h­ëng cña chiÕu x¹ bªn ngoµi ®Õn c¸c kÕt qu¶ ®o cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®o ®èi t­îng ë c¸ch xa c¸c toµ nhµ, kÕt cÊu, khèi quÆng má, vËt liÖu vµ s¶n phÈm x©y dùng kh¸c kh«ng Ýt h¬n 20m.

5.4.4. TÝnh kÕt qu¶ ®o:

5.4.4.1. Xác định giá trị chỉ số hoạt độ phóng xạ an toàn (I) theo công thức ở mục 4, với CRa, CTh, và CK, là các giá trị hoạt độ phóng xạ riêng của các nhân phóng xạ (Ra-226, Th-232 và K-40) tương ứng ở điểm đo với sai số đo đánh giá theo phương pháp đo, quy định trong Quy trình hướng dẫn đo của thiết bị.

5.4.5.2. Kết quả xác định giá trị chỉ số hoạt độ phóng xạ an toàn I của lô vật liệu là  giá trị I cao nhất từ  các điểm kiểm tra của lô ấy.

5.4.6. Tr×nh bµy kÕt qu¶ ®o:

Hoạt độ phóng xạ của từng nhân phóng xạ tại các điểm đo và các kết quả tính chỉ số hoạt độ phóng xạ an toàn (I ) được ghi  theo biểu mẫu trong Phụ lục 1 .

5.5. Ph­¬ng ph¸p phßng thÝ nghiÖm (ph­¬ng ph¸p chuÈn):

5.5.1. Ph¹m vi ¸p dông :

Ph­¬ng ph¸p phßng thÝ nghiÖm dïng ®Ó x¸c ®Þnh ho¹t ®é phãng x¹ cña c¸c nh©n phãng x¹ (Ra-226, Th-232 vµ K-40) cña vËt liÖu trong phßng thÝ nghiÖm cã lo¹i trõ ¶nh h­ëng cña ph«ng phãng x¹ m«i tr­êng xung quanh.

5.5.2. ThiÕt bÞ vµ dông cô:

- M¸y phæ kÕ gamma phï hîp víi quy ®Þnh trong môc 5.2.

- B×nh ch× gi¶m ph«ng phãng x¹ kÝch th­íc phï hîp thiÕt bÞ ®o;

- Bé hép nhùa kÝch th­íc quy ®Þnh phï hîp thiÕt bÞ ®o, cã n¾p  ®Ó ®ùng mÉu vËt liÖu;

- M¸y kÑp hµm ®Ó nghiÒn mÉu;

- Sµng cã kÝch th­íc lç 0,5 mm;

- Tñ sÊy, cho phÐp sÊy ®Õn 120 (C;

- C©n kü thuËt cã ®é chÝnh x¸c ®Õn 1 g.

5.5.3. KiÓm tra, chuÈn bÞ vµ chuÈn  thiÕt bÞ ®o phãng x¹ ®Ó ®o vµ tiÕn hµnh ®o theo B¶n quy tr×nh h­íng dÉn thùc hiÖn ®o.

5.5.4. LÊy mÉu, chuÈn bÞ mÉu thö vµ tiÕn hµnh ®o:

- X¸c ®Þnh ho¹t ®é phãng x¹  cña c¸c nh©n phãng x¹ (Ra-226, Th-232 vµ K-40) trong vËt liÖu víi c¸c mÉu chän tõ c¸c mÉu ®¹i diÖn.

- MÉu ®¹i diÖn cã ®­îc b»ng c¸ch trén ®Òu vµ chia t­ kh«ng Ýt h¬n 10 mÉu tõ c¸c ®iÓm lÊy mÉu nªu trong môc 5.4.2 vµ 5.4.3.

- Tuú theo thÓ tÝch hép chøa mÉu cña thiÕt bÞ ®o phãng x¹ mµ lÊy khèi l­îng mÉu ®¹i diÖn tõ 2,5 ®Õn 10 kg, mÉu ®­îc cho vµo bao 2 líp, gi÷a 2 líp ®Æt phiÕu ghi tªn vËt liÖu, tªn c¬ së göi mÉu, vÞ trÝ vµ ngµy lÊy mÉu.

- MÉu ®¹i diÖn ®­îc lÊy khi nghiÖm thu l« s¶n phÈm phï hîp c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh. MÉu ®­îc chuÈn bÞ b»ng c¸ch ®Ëp, nghiÒn nhá vËt liÖu x©y dùng. Cho phÐp sö dông c¸c m¶nh vôn cã ®­îc khi sau khi x¸c ®Þnh ®é bÒn nÐn, uèn, kÐo s¶n phÈm hay c¸c mÉu ®­îc chuÈn bÞ riªng.

- Mẫu được gia công thành bột có kích thước hạt ≤0,5 mm. Mẫu bột cần phải đựng trong hộp hoặc túi kín.

- C¸c mÉu ®¹i diÖn ®· lÊy theo quy ®Þnh trªn ®­îc sÊy ®Õn khèi l­îng kh«ng ®æi, sau ®ã cho vµo c¸c hép chøa vµ c©n x¸c ®Þnh khèi l­îng.

- C¸c hép chøa ®­îc ®Ëy kÝn, ghi nh·n  vµ l­u trong phßng trong kho¶ng thêi gian theo b¶n  Quy tr×nh h­íng dÉn c¸ch ®o ho¹t ®é phãng x¹ ®· quy ®Þnh nh»m cã sù æn ®Þnh ho¹t ®é phãng x¹ cña c¸c h¹t nh©n phãng x¹.

- C¸c hép cã mÉu ®­îc lÇn l­ît ®­a vµo thiÕt bÞ ®o phãng x¹ vµ tiÕn hµnh ®o theo Quy tr×nh h­íng dÉn ®o ®· ®­îc phª duyÖt.

5.5.5. TÝnh kÕt qu¶ ®o.

5.5.5.1. Kết quả đo hoạt độ phóng xạ của các nhân phóng xạ (Ra-226, Th-232,  và K-40) trong mẫu đại diện là giá trị hoạt độ phóng xạ riêng trung bình (Cj)  của mỗi hạt nhân phóng xạ Cj ( CRa, CTh, CK ) của ít nhất 3 mẫu:

Cj=   1/n                                                                                               (3)

trong ®ã i = 1,2,…n;  n lµ sè mÉu vµ Cj ( CRa, CTh , CK) lµ c¸c sè ®o ho¹t ®é phãng x¹ riªng  cña c¸c nh©n phãng x¹ (Ra-226, Th-232,  vµ K-40)  t­¬ng øng.

Độ lệch bình phương trung bình  ( (jtb) khi đo  được tính theo công thức:

(jtb=                                                                    (4)

Kết quả xác định chỉ số hoạt độ phóng xạ an toàn (I) của vật liệu kiểm tra  theo công thức mục 4, trong đó C­j =  Cj+  (jtb                                                                                  (5)

5.5.6. Tr×nh bµy kÕt qu¶ ®o

C¸c kÕt qu¶ kiÓm tra vËt liÖu ®­îc lËp d­íi d¹ng PhiÕu kÕt qu¶ x¸c ®Þnh chØ sè ho¹t ®é phãng x¹  an toµn cña vËt liÖu nªu trong Phô lôc 1.

Phô lôc 1

PhiÕu kÕt qu¶ x¸c ®Þnh chØ sè ho¹t ®é phãng x¹ an toµn cña vËt liÖu

theo TCXDVN 397:2007

C¬ quan tiÕn hµnh thÝ nghiÖm:

Chøng chØ       :

C¬ quan göi mÉu :

Tªn mÉu         :

Ngµy giao mÉu   :

Ngµy ®o mÉu          :

ThiÕt bÞ ®o          :

KÕt luËn vÒ  vËt liÖu:

Ngµy             th¸ng         n¨m

ThÝ nghiÖm viªn      Phô tr¸ch phßng thÝ nghiÖm                  Thñ tr­ëng c¬ quan

Phô lôc 2 (Tham kh¶o)