Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 13991:2024 Truy xuất nguồn gốc - Hướng dẫn truy xuất nguồn gốc thủy sản

TIÊU CHUẨN QUỐC GIA

TCVN 13991:2024

TRUY XUẤT NGUỒN GỐC - HƯỚNG DẪN TRUY XUẤT NGUỒN GỐC THỦY SẢN

Traceability - Guidelines for seafood traceability

Lời nói đầu

TCVN 13991:2024 do ban kỹ thuật tiêu chuẩn quốc gia TCVN/TC/GS1 Mã số mã vạch và truy xuất nguồn gốc biên soạn, Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng đề nghị Bộ Khoa học và Công nghệ công bố.

TRUY XUẤT NGUỒN GỐC - HƯỚNG DẪN TRUY XUẤT NGUỒN GỐC THỦY SẢN

Traceability - Guidelines for seafood traceability

1  Phạm vi áp dụng

Tiêu chuẩn này đưa ra các hướng dẫn về cách xác định, định danh và theo dõi đối tượng truy xuất nguồn gốc, các thành phần dữ liệu cần thu thập và lưu trữ đối với các bên tham gia vào chuỗi cung ứng thủy sản dùng cho người.

Tiêu chuẩn này được áp dụng đối với thủy sản đánh bắt và nuôi trồng.

Tiêu chuẩn này không áp dụng đối với các sản phẩm thủy sản đánh bắt và nuôi trồng sau: nhuyễn thể, động vật giáp xác và cá có vây.

2  Tài liệu viện dẫn

Các tài liệu viện dẫn sau đây cần thiết cho việc áp dụng tiêu chuẩn này. Đối với các tài liệu ghi năm công bố thì áp dụng phiên bản được nêu. Đối với các tài liệu không ghi năm công bố thì áp dụng phiên bản mới nhất, bao gồm cả các sửa đổi, bổ sung (nếu có).

TCVN 12850:2019, Truy xuất nguồn gốc - Yêu cầu chung đối với hệ thống truy xuất nguồn gốc

3  Thuật ngữ và định nghĩa

Tiêu chuẩn này áp dụng các thuật ngữ và định nghĩa trong TCVN 12850:2019 và các thuật ngữ, định nghĩa sau đây.

3.1

Thủy sản (seafood)

Trong phạm vi tiêu chuẩn này, thủy sản gồm cá, hải sản và sản phẩm thủy sản nuôi trồng.

3.2

Nuôi trồng thủy sản (aquaculture)

Quá trình nuôi cá, động vật giáp xác, động vật thân mềm, thực vật thủy sinh, tảo và các sinh vật thủy sinh khác.

CHÚ THÍCH: Nuôi trồng thủy sản bao gồm việc nuôi trồng tại các quần thể nước ngọt và nước mặn trong các điều kiện được kiểm soát.

4  Xác định đối tượng truy xuất

4.1  Định danh đối tượng truy xuất

4.1.1  Tổ chức sử dụng mã truy vết vật phẩm để định danh thương phẩm chưa hoặc sắp đóng gói tại bất kì bước nào trong chuỗi cung ứng cho tới người dùng cuối. Để đảm bảo truy xuất nguồn gốc trong toàn bộ chuỗi cung ứng, mã truy vết vật phẩm phải được cấp ngay khi có thể.

Đối với sản phẩm có nhãn hiệu, chủ nhãn hiệu có trách nhiệm cấp mã truy vết vật phẩm. Đối với các thương phẩm không có nhãn hiệu, mã truy vết vật phẩm cần được gán bởi bên đưa sản phẩm ra thị trường(có thể là cơ sở sản xuất/chế biến hoặc cơ sở bán buôn)

Khi cơ sở bán lẻ, cơ sở phân phối hoặc cơ sở dịch vụ ăn uống yêu cầu cho nhãn hàng riêng, thì cơ sở bán lẻ, cơ sở phân phối hoặc cơ sở dịch vụ ăn uống trở thành chủ sở hữu nhãn hàng và có trách nhiệm định danh sản phẩm trong chuỗi cung ứng.

Nếu trong chuỗi cung ứng có một tổ chức tiếp tục chế biến và đóng gói sản phẩm, thì tổ chức có trách nhiệm cấp mã truy vết vật phẩm và các thông tin truy xuất nguồn gốc.

4.1.2  Tổ chức sử dụng mã mã truy vết vận chuyển để định danh các pallet chứa sản phẩm đã đóng gói, cũng như các đơn vị lớn như container, túi, bao v.v mã truy vết vận chuyển độc lập với mã truy vết vật phẩm, và có thể sử dụng để định danh đơn vị logistic chứa các thành phần đồng nhất hoặc pha trộn.

4.2  Quản lý mã truy vết vật phẩm

- Mỗi sản phẩm/vật phẩm cần được cấp/gán một mã truy vết vật phẩm (GTIN) riêng.

- Mỗi một đơn vị đóng gói như thùng carton, khay, và sản phẩm chế biến trực tiếp tại cửa hàng cần được cấp một mã mã truy vết vật phẩm riêng biệt.

- Mỗi sản phẩm được lưu hành ở trạng thái bảo quản khác nhau cần được cấp một mã mã truy vết vật phẩm riêng biệt (ví dụ: một sản phẩm được lưu hành ở dạng mát và cấp đông thì mỗi dạng phải được cấp một mã truy vết vật phẩm riêng)

- Các lô sản phẩm có tuyên bố marketing hoặc phương pháp sản xuất khác nhau nếu các đặc điểm đó là đặc điểm quan trọng đối với người mua thì sản phẩm đó cần được cấp mã truy vết vật phẩm riêng biệt (ví dụ: đánh bắt tự nhiên, nuôi trong trang trại, sản phẩm hữu cơ, v.v.)

- Tổ chức cấp một mã truy vết vật phẩm riêng cho từng cấu hình pallet và thùng carton khác nhau.

Các tiêu chí quản lý mã truy vết vật phẩm được trình bày trong Bảng 1.

Bảng 1 - Tiêu chí quản lý mã truy vết vật phẩm

4.3  Định danh theo lô/mẻ và số sê-ri

Yêu cầu tối thiểu để truy xuất nguồn gốc dựa trên sự kết hợp giữa mã truy vết vật phẩm và số lô/mẻ và/hoặc số sê-ri.

Số lô/mẻ và sê-ri cần phải được đảm bảo tính duy nhất, đặc biệt trong trường hợp có nhiều bên (Ví dụ: nhà thầu phụ) hoặc đơn vị chức năng (Ví dụ: tàu đánh cá) cùng gán các mã số này cho cùng một mã truy vết vật phẩm.

Không thể tái sử dụng số lô/mẻ trong thời gian lưu trữ hồ sơ đánh bắt cá.

CHÚ THÍCH: Trường hợp triệu hồi sản phẩm/vật phẩm nếu xảy ra trường hợp có cả số lô/mẻ và số sê-ri thì ưu tiên triệu hồi sản phẩm/vật phẩm theo lô/mẻ.

4.4  Các kiểu sản phẩm và cách bao gói

Trong các kênh phân phối thủy sản, sản phẩm có thể được chia làm hai loại: loại có khối lượng cố định và loại có khối lượng thay đổi.

Sản phẩm có khối lượng cố định được sản xuất và tiêu thụ với cùng một khối lượng như nhau. Sản phẩm có khối lượng cố định được định giá theo từng đơn vị sản phẩm mà không theo khối lượng.

Sản phẩm có khối lượng thay đổi là sản phẩm mà mỗi đơn vị bán ra có khối lượng khác nhau. Loại có khối lượng thay đổi được niêm yết giá theo tổng khối lượng của vật phẩm đó.

Các sản phẩm được vận chuyển từ nhà cung cấp tới cơ sở bán lẻ, cơ sở phân phối, hoặc các cơ sở dịch vụ ăn uống theo một trong các dạng bao gói sau.

Bảng 2 - Các dạng bao gói thủy sản

5  Gán mã đối tượng truy xuất

Định danh tự động là điều kiện tiên quyết để theo dõi nhanh chóng và chính xác các đối tượng truy xuất. Ở mức tối thiểu, tổ chức sử dụng mã định danh, số lô/mẻ và số sê-ri nếu có để đánh dấu trên đối tượng truy xuất. Tổ chức sử dụng các loại vật mang dữ liệu thích hợp để mã hóa và đánh dấu trên đối tượng truy xuất.

5.1  Gán mã thùng

Thùng sản phẩm có khối lượng thay đổi hay cố định đều phải được dán nhãn rõ ràng với cùng thông tin truy xuất nguồn gốc ở dạng văn bản. Thông tin văn bản nên là các thành phần dữ liệu đã được xác định rõ, ví dụ: sau chữ “số lô” là giá trị của số lô.

Nhà cung cấp tiến hành định danh sản phẩm, sử dụng mã truy vết vật phẩm và số lô/mẻ, ở cấp độ thùng để có thể truy xuất nguồn gốc hoặc thu hồi sản phẩm hiệu quả. Trong trường hợp không sử dụng số lô/mẻ, tổ chức có thể sử dụng số sê-ri cho từng thùng. Số lô/mẻ hoặc số sê-ri phải được cung cấp cùng với mã truy vết vật phẩm. Bảng 3 tóm tắt các phần tử dữ liệu truy xuất nguồn gốc để người đọc và máy quét.

Bảng 3 - Dữ liệu truy xuất nguồn gốc dành cho người đọc và máy quét trên thùng

5.2  Gán mã sản phẩm bên trong

Việc này cung cấp các thành phần dữ liệu mà cơ sở bán lẻ, cơ sở phân phối, hoặc cơ sở vận hành dịch vụ ăn uống cần để quản lý dữ liệu truy xuất nguồn gốc tối thiểu cho các sản phẩm bên trong.

Dữ liệu trên sản phẩm phục vụ hai mục đích:

- Hỗ trợ quét POS và quản lý kho hàng. Điều này được thực hiện với dữ liệu mã vạch.

- Cung cấp cho khách hàng thông tin về sản phẩm. Điều này chủ yếu sẽ được thực hiện với thông tin con người có thể đọc được.

Bảng 4 dưới đây cung cấp thông tin tổng quan về dữ liệu mã vạch và dữ liệu con người có thể đọc được cần phải có ở mức tối thiểu cho mỗi loại sản phẩm.

Bảng 4 - Dữ liệu truy xuất nguồn gốc dành cho người đọc và máy quét của sản phẩm bên trong

Các bên chịu trách nhiệm cho việc đóng gói, dán nhãn, cấp mã vạch và quản lý thời hạn của sản phẩm thay đổi theo loại bao gói. Bảng 5 dưới đây cho biết trách nhiệm là của nhà cung cấp hoặc cơ sở bán lẻ tùy thuộc vào loại bao gói.

Bảng 5 - Bên có trách nhiệm về dữ liệu truy xuất nguồn gốc

5.3  Gán mã đơn vị logistic

Tổ chức thực hiện dán nhãn để đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc của các đơn vị logistic như pallet công-ten-nơ và các đơn vị nhỏ hơn như thùng được vận chuyển độc lập.

Mã truy vết vận chuyển là thành phần bắt buộc duy nhất trên nhãn. Có thể bao gồm các yếu tố dữ liệu bổ sung cung cấp thông tin về vận chuyển, điểm đến và thành phần logistic

5.4  Gán mã thủy sản sống từ nhà cung cấp

Tổ chức thực hiện việc truy xuất nguồn gốc thủy sản, bằng cách liên kết mỗi số phân định lô thủy sản với mã truy vết vật phẩm và số lô/mẻ của sản phẩm mà thủy sản đó được sử dụng để sản xuất.

Trong trường hợp các nhà cung cấp thủy sản sống giao sản phẩm theo nhiều đơn vị logistic khác nhau, mỗi đơn vị logistic phải được truy xuất nguồn gốc riêng lẻ.

5.5  Gán mã các thành phần, sản phẩm khác

Các nhà cung cấp sử dụng nguyên liệu đầu vào sản phẩm khác trong quá trình sản xuất thì thành phần sản phẩm phải được phân định bằng mã truy vết vật phẩm và số lô/mẻ hoặc số sê-ri do nhà cung cấp chỉ định.

Mã truy vết vật phẩm và số lô/mẻ hoặc số sê-ri của mỗi sản phẩm đầu vào phải được liên kết với mã truy vết vật phẩm và số lô/mẻ hoặc số sê-ri của sản phẩm đầu ra.

6  Yêu cầu về dữ liệu truy xuất

Dữ liệu truy xuất nguồn gốc thủy sản là cần thiết để cung cấp cho các bên thông tin về những gì đã xảy ra ở phía trước trong chuỗi. Những dữ liệu này cần được ghi lại bởi mỗi bên, bao gồm các phần tử dữ liệu chính và sự kiện theo dõi trọng yếu.

6.1  Phần tử dữ liệu chính

Các phần tử dữ liệu chính đảm bảo dữ liệu đã được thu thập vào lưu giữ. Các phần tử dữ liệu chính xác định Ai, Cái gì, Khi nào, Ở đâu và Tại sao. Bảng 6 đưa ra hướng dẫn xác định các phần tử dữ liệu chính.

Bảng 6. Xác định phần tử dữ liệu chính

6.2  Dữ liệu chính về địa điểm và các bên

Dữ liệu chính về địa điểm và các bên được quy định trong Bảng 7.

Bảng 7 - Dữ liệu chủ về địa điểm và các bên

6.3  Dữ liệu chính về vật phẩm

Dữ liệu chính về địa điểm và các bên được hướng dẫn trong Bảng 8.

Bảng 8 - Dữ liệu chính về vật phẩm

6.4  Dữ liệu chính về vật phẩm - cấp độ đơn vị/lô

Dữ liệu chính cấp độ đơn vị/lô gồm các thuộc tính cung cấp thông tin về một hoặc nhiều đơn vị hoặc lô sản phẩm cụ thể, ví dụ: ngày hết hạn của thương phẩm dễ hư hỏng, ngày sản xuất, nơi sản xuất, khối lượng lượng và kích thước vật lý khác của thương phẩm có số đo thay đổi, thông tin thu hoạch đối với nông sản, v.v.

Bảng 9 - Dữ liệu chính về vật phẩm ở cấp đơn vị/lô

6.5  Dữ liệu chính của thương phẩm - cấp độ thương phẩm, lô và đơn vị

Các thuộc tính này được sử dụng ở cấp độ mã truy vết vật phẩm để mô tả chung về sản phẩm. Khi được sử dụng ở cấp độ đơn vị/lô, các thuộc tính sẽ cụ thể hơn.

Bảng 10 - Dữ liệu chính của vật phẩm ở cấp độ thương phẩm, lô và đơn vị

7  Sự kiện theo dõi trọng yếu

Các bảng dưới đây cung cấp chi tiết về các phần tử dữ liệu chính và dữ liệu chính đơn vị/lô cần thiết cho mỗi sự kiện theo dõi trọng yếu.

Bảng 11 - Đóng gói ban đầu với thủy sản nuôi trồng hoặc đánh bắt

Bảng 12 - Giao dịch bán thủy sản đầu tiên

Bảng 13 - Tiếp nhận

Bảng 14 - Chế biến

Bảng 15 - Đóng gói

Bảng 16 - Tập hợp thương phẩm (đơn vị logistics và nhóm thương phẩm)

Bảng 17 - Gửi hàng

Bảng 18 - Bán sản phẩm tới khách hàng cuối

Phụ lục A

(tham khảo)

Bối cảnh chuỗi cung ứng thủy sản

A.1  Tổng quan về chuỗi cung ứng

Sơ đồ dưới đây minh họa mô hình của chuỗi cung ứng thủy sản. Đây là một bức tranh chung, có thể đi theo những con đường khác nhau từ dòng nguyên liệu/thành phần từ nhà cung cấp đến phân phối thành phẩm cho khách hàng cuối cùng.

Hình A.1 - Chuỗi cung ứng ngành thủy sản

Thủy sản đánh bắt trên tàu thường được chất đầy không phân loại vào các thùng có khối lượng thay đổi hoặc cố định. Ngoài ra, thủy sản được bắt vào bể nước. Việc có quá trình xử lý tiếp theo thực hiện trực tiếp trên tàu hay không cũng như có bao nhiêu nhà chế biến tham gia vào chuỗi cung ứng tiếp theo tại cảng và sau đó là khác nhau.

Nhiều phương án xử lý khác nhau có thể xảy ra trong thực tế. Tại trang trại, thủy sản thường được phân loại khi đánh bắt. Tương tự, các bước xử lý tiếp theo và số lượng các bên liên quan là khác nhau.

Sau khi đánh bắt, các sản phẩm thủy sản được bán trên thị trường hoặc đăng ký bán tại trung tâm đấu giá hoặc bán cho những người mua đã đăng ký hoặc cho các tổ chức sản xuất. Người mua sản phẩm thủy sản từ một tàu đánh bắt trong lần bán đầu tiên cần phải đăng ký với cơ quan có thẩm quyền của Quốc gia Thành viên nơi diễn ra lần bán đầu tiên.

A.2  Nhu cầu chuỗi cung ứng

Việc truy xuất nguồn gốc thủy sản bắt nguồn từ hai nguyên nhân chính là các yêu cầu pháp lý và nhu cầu minh bạch.

- Tuân thủ các yêu cầu pháp lý:

Truy xuất nguồn gốc sản phẩm đã là một yêu cầu theo Luật Thực phẩm Châu Âu áp dụng nguyên tắc “một bước trước - một bước sau” đối với thông tin người tiêu dùng và nhà cung cấp theo quy định. Do đó, đã có truy xuất nguồn gốc ở tất cả các giai đoạn sản xuất, chế biến và phân phối từ đánh bắt hoặc thu hoạch đến bán lẻ.

Để giúp chống lại việc đánh bắt cá bất hợp pháp từ vùng biển châu Âu, các biện pháp kiểm soát nghề cá ngoài ra còn yêu cầu thông tin theo quy định về nghề cá và các sản phẩm nuôi trồng thủy sản phải có sẵn trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Ở các khu vực pháp lý khác, có thể có các yêu cầu dữ liệu khác nhau và cũng có sự nhấn mạnh khác về các yêu cầu truy xuất nguồn gốc.

- Tính minh bạch:

Người tiêu dùng hiện nay ngày càng muốn biết rõ hơn về sản phẩm mà họ sử dụng, các thông tin mà người tiêu dùng muốn biết có thể bao gồm:

+ Tên chính xác của loài

+ Thủy sản được đánh bắt hay nuôi trồng

+ Thời gian đóng gói

+ Thời gian cấp đông

+ Ngư cụ được sử dụng

+ Nguồn gốc của thủy sản

+ Các biện pháp thực hành bền vững

+ Tác động đến môi trường

A.3  Vai trò trong chuỗi cung ứng và trách nhiệm truy xuất nguồn gốc

Tất cả các bên trong chuỗi cung ứng đều có trách nhiệm riêng của mình nhằm đảm bảo việc truy xuất nguồn gốc được hiệu quả. Trách nhiệm này sẽ phụ thuộc vào các yêu cầu pháp lý.

Bảng A.1 mô tả vai trò của từng bên, trong đó cột cuối cùng mô tả trách nhiệm truy xuất nguồn gốc thường được áp dụng.

Bảng A.1 - Vai trò các bên trong chuỗi cung ứng và trách nhiệm truy xuất nguồn gốc

Phụ lục B

(tham khảo)

Các loại vật mang dữ liệu hỗ trợ

Phụ lục này cung cấp các loại vật mang dữ liệu thường được sử dụng cho truy xuất nguồn gốc thủy sản, bao gồm EAN/UPC, GS1-128, GS1 Databar và mã vạch GS1 2 chiều như GS1 Datamatrix.

B.1  EAN/UPC

Mã vạch EAN/UPC có thể mã hóa mã truy vết vật phẩm cũng như số lưu hành giới hạn (RCN). EAN/UPC được sử dụng rộng rãi lại các điểm bán. Mã vạch EAN/UPC không hỗ trợ các loại mã GS1 khác, và không hỗ trợ các thuộc tính bổ sung.

Ví dụ về mã EAN/13 mã hóa mã truy vết vật phẩm:

B.2  GS1-128

Mã vạch GS1-128 có thể mã hóa tất cả các loại mã định danh GS1 (bao gồm cả mã truy vết vật phẩm và mã truy vết vận chuyển) mà có hỗ trợ mã mã truy vết vật phẩm với phần mở rộng (số lô/mẻ hoặc số sê-ri), nhờ đó nâng cao khả năng theo dõi và truy vết sản phẩm trong chuỗi cung ứng.

Ngoài ra, các thuộc tính bổ sung như ngày đánh bắt, khu vực đánh bắt cũng có thể được mã hóa.

Ví dụ về mã vạch GS1-128 mẽ hóa mã truy vết vật phẩm(01), ngày hết hạn (17) và số lô/mẻ (10):

B.3  GS1 DataBar

GS1 Data Bar là hệ mã vạch có thể quét được ở điểm bán lẻ. GS1 DataBar có thể mã hóa mã truy vết vật phẩm và mã truy vết vật phẩm mở rộng (với số lô/mẻ và số sê-ri), và các thuộc tính bổ sung như sử dụng tốt nhất trước ngày, ngày hết hạn. Nhờ vậy, GS1 Databar có thể cải thiện quá trình quản lý kho đối với các sản phẩm tươi sống.

Ví dụ về GS1 DataBar mã hóa mã truy vết vật phẩm (01), khối lượng tính theo kg (3103), hạn sử dụng tốt nhất trước ngày (17) và số lô/mẻ (10):

B.4  Mã vạch hai chiều GS1

Mã vạch hai chiều GS1 (GS1 DataMatrix, GS1 QR Code) có thể mã hóa tất cả các loại mã GS1, mã truy vết vật phẩm mở rộng (số lô/mẻ hoặc số sê-ri) và các thuộc tính bổ sung như sử dụng tốt nhất trước ngày. Hiện nay, mã vạch hai chiều GS1 chỉ được phép sử dụng kèm theo với mã vạch tuyến tính (một chiều). Lý do của việc này là do các cơ sở hiện nay chưa hoàn toàn đáp ứng được về mặt công nghệ hình ảnh để đọc mã vạch hai chiều.

Ví dụ về GS1 DataMatrix mã hóa mã truy vết vật phẩm (01), ngày hết hạn (17) và số lô/mẻ (10):

Thư mục tài liệu tham khảo

[1] GS1 Foundation for Fish, Seafood and Aquaculture Traceability Guideline, Release 1.3, Ratified, Feb 2019

[2] TCVN 12850:2019 Truy xuất nguồn gốc - Yêu cầu chung đối với hệ thống truy xuất nguồn gốc

MỤC LỤC

Lời nói đầu

1  Phạm vi áp dụng

2  Tài liệu viện dẫn

3  Thuật ngữ và định nghĩa

4  Xác định đối tượng truy xuất

5  Đánh dấu đối tượng truy xuất

6  Yêu cầu về dữ liệu truy xuất

7  Sự kiện theo dõi trọng yếu

Phụ lục A

Phụ lục B

Thư mục tài liệu tham khảo