Công dân là gì? Quyền cơ bản của một công dân là gì?

Nội dung

Nhân quyền

Dân quyền

Định nghĩa

Quyền con người (hay còn gọi là nhân quyền) là quyền tự nhiên của con người, tồn tại từ khi thụ thai cho đến khi chết đi, không bị bất kỳ ai, chủ thể nào tước đoạt.

Nhân quyền, theo định nghĩa của Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc, là những đảm bảo pháp lý phổ quát nhằm bảo vệ các cá nhân và các nhóm khỏi những hành động hoặc thiếu sót làm tổn hại đến phẩm giá con người và các quyền tự do cơ bản của con người.

Quyền công dân (hay còn gọi là dân quyền) là quyền của một người được công nhận trong các điều kiện pháp lý để trở thành thành viên hợp pháp của một quốc gia có chủ quyền. Một người có thể là công dân của một quốc gia hoặc không là công dân của quốc gia nào cả.

Mỗi quốc gia có luật pháp và quy định riêng cho phép một người trở thành công dân của quốc gia đó với các quyền và nghĩa vụ cụ thể.

Lịch sử

Xuất hiện trong các nền văn minh cổ đại; luật nhân quyền quốc tế có từ năm 1945.

Xuất hiện bắt đầu từ cách mạng tư sản (khoảng thế kỷ XVI).

Chủ thể

Tất cả con người, từ lúc được thụ thai, được sinh ra cho đến lúc chết.

Điều đó có nghĩa là quyền con người không phân biệt biên giới quốc gia, địa vị, môi trường sống đều được áp dụng bình đẳng cho mọi chủ thể của mọi dân tộc đang sống trên thế giới.

Chủ thể của quyền công dân có thể là “cá nhân xác lập mối quan hệ với nhà nước, trên cơ sở tổng hợp các quyền và nghĩa vụ pháp lý của mỗi cá nhân do nhà nước đó quy định, tạo nên địa vị pháp lý của công dân”, nên quyền công dân chỉ là của tính chất của quốc gia.

Đối với chủ thể không phải là công dân của nước sở tại hoặc không có quốc tịch thì vẫn được hưởng các quyền công dân nhưng sẽ bị hạn chế một số.

Tính chất

Nhân quyền mang tính độc lập, phổ biến, toàn cầu và mang đến những giá trị chung đối với toàn thể nhân loại trên Trái Đất: theo Điều 14 của Hiến pháp năm 2013 nước ta công nhận các quyền con người, quyền công dân về các vấn đề như chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, đảm bảo theo Hiến pháp và pháp luật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Dân quyền thì chỉ mang tính chất của quốc gia: Để trở thành công dân của một đất nước, các chủ thể luôn luôn phải có quốc tịch của nước đó. Những tư cách mà quyền công dân mang đến cho chủ thể là một địa vị pháp lý đặc biệt trong quan hệ với nước mà họ mang quốc tịch. Dựa trên những điều kiện cụ thể của mình mà quốc gia đó quy định cho công dân những quyền lợi được hưởng cùng với những nghĩa vụ nhất định phải thực hiện.

Cơ sở phát sinh quyền

Cơ sở lý luận cho Nhân quyền: Có hai trường phái tư tưởng cơ bản đưa ra các quan điểm trái ngược nhau:

• Thứ nhất, những người theo học thuyết quyền tự nhiên cho rằng quyền con người là những thứ bẩm sinh mà ai sinh ra cũng có.
• Thứ hai, theo lý thuyết pháp lý, quyền con người không phải là cố hữu mà phải được nhà nước xác lập và pháp điển hóa thành các quy định pháp luật hoặc bắt nguồn từ hệ thống văn hóa truyền thống.

Có thể thấy, theo lý thuyết tự nhiên, quyền con người là thống nhất trong mọi hoàn cảnh, thời điểm, còn quyền con người trong lý thuyết pháp lý có sự khác biệt tương đối về văn hóa chính trị. Tuy nhiên, không thể phủ nhận học thuyết nào, bởi trong khi về mặt hình thức, hầu hết các văn bản pháp luật đều thể hiện quyền con người dưới hình thức pháp lý, trong Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền trẻ em năm 1948 và trong các văn bản pháp luật của một số nước.

Khác với quyền con người,  quyền công dân dựa trên quốc tịch nhưng cách xác định quốc tịch của mỗi quốc gia là khác nhau. Một số quốc gia xác định quốc tịch theo huyết thống, những quốc gia khác thì xác định theo nơi sinh. Khác với quyền con người, quyền công dân  dựa trên  quốc tịch nhưng cách xác định quyền công dân của mỗi quốc gia là khác nhau. Một số quốc gia xác định quyền công dân theo huyết thống, những quốc gia khác theo nơi sinh.

Như vậy, để có được quốc tịch của một quốc gia thì phải đáp ứng  đầy đủ các điều kiện mà pháp luật của quốc gia đó quy định. Quyền công dân bắt nguồn từ quyền con người - một giá trị nhân loại được thừa nhận rộng rãi, nhưng được nâng lên thành quyền công dân và được ghi trong hiến pháp quốc gia được thừa nhận chung, nhưng được nâng lên thành quyền công dân và được quy định trong hiến pháp  quốc gia.

Cơ chế đảm bảo quyền

Luật nhân quyền quốc tế có cơ chế theo hệ thống đảm bảo việc tôn trọng, thực hiện và bảo vệ quyền con người khá rộng. Hình thức của các cơ chế có tính toàn cầu, khu vực lẫn quốc gia là báo cáo của các nước thành viên, thành lập các tổ chức giám sát về nhân quyền của Liên hợp Quốc và các tổ chức khu vực.

Hệ thống cơ chế đảm bảo dân quyền hẹp hơn so với cơ chế đảm bảo nhân quyền. Quyền công dân luôn phải đi chung với các mối quan hệ của một Nhà nước với cá nhân, được đề cập trong văn bản pháp lý cao nhất. Mọi cá nhân của một quốc gia mang quốc tịch của quốc gia đó đồng thời là chủ thể của nhân quyền và dân quyền.

Mỗi quốc gia đều có quy định riêng về quyền công dân, không phải nước nào cũng đều giống nhau vì vấn đề này thuộc vào chế độ chính trị, trình độ phát triển kinh tế, xã hội của quốc gia đó.